Jak zlikwidować gniazdo os? Jak wygląda?

Osy to bardzo sprytne i przystosowawcze owady – potrafią budować swoje gniazda w najróżniejszych miejscach, najczęstsze to: strychy i poddasza, altany, szopy i wiaty, wnętrza ścian i ocieplenia budynków, a nawet ziemia (np. opuszczone nory gryzoni).

Gniazdo os nie jest zrobione z ziemi ani gliny – osy tworzą je z przeżutych włókien roślinnych zmieszanych ze śliną, co przypomina strukturę papieru. Jedno gniazdo może liczyć nawet kilka tysięcy osobników! Bronią one swojego „domu" bardzo agresywnie. Zbliżenie się do niego lub jego naruszenie bez zabezpieczenia może skończyć się atakami całej kolonii. Czy zawsze trzeba je zwalczać?

Z tego artykułu dowiesz się, jak wygląda gniazdo os oraz kiedy, w jaki sposób można je bezpiecznie zlikwidować i czy osy są niebezpieczne dla człowieka.

1. Osy – skąd się biorą i jak je odróżnić od pszczół i szerszeni?
2. Czy osy są pożyteczne?
3. Co przyciąga osy, a co je odstrasza?
4. Gniazdo os – jak je rozpoznać i co z nim zrobić?
   • – rodzaje gniazd i gatunków os
   • – kiedy usuwa się gniazda os?
   • – jak bezpiecznie usunąć gniazdo os?
5. Co zrobić, gdy osa użądli?

Osy – skąd się biorą i jak je odróżnić od pszczół i szerszeni? 

Osy pochodzą z grupy owadów nazywanej błonkówkami (Hymenoptera), w języku naukowym nazywa się je błonkoskrzydłe (Hymenoptera), do której należą również pszczoły, trzmiele i mrówki. Dzięki badaniom genetycznym wiemy dziś, że osy są „starszymi kuzynami” pszczół. Niektóre gatunki wykształciły złożone struktury społeczne – królowa, robotnice, gniazdo – podobnie jak pszczoły. 

Mają zdolność przystosowania się do różnych warunków: niektóre są samotnicze, inne społeczne, wiele z nich występuje w ekstremalnych klimatach. Trzeba podkreślić, że osy są drapieżnikami i zapylaczami, co sprawia, że dobrze wpisują się w różne ekosystemy.

Osy pojawiają się wiosną, gdy królowa – przetrwała zimę w stanie hibernacji – zakłada nową kolonię. W miarę rozwoju kolonii liczba robotnic rośnie, a szczyt ich aktywności przypada na lipiec i sierpień.
Osy, pszczoły i szerszenie to owady często mylone ze sobą, zwłaszcza latem, gdy najczęściej się pojawiają. Choć na pierwszy rzut oka mogą wyglądać podobnie, różnią się zachowaniem, budową ciała oraz rolą w przyrodzie.

Osa ma smukłe ciało (dłuższe i węższe niż pszczoła czy szerszeń), wyraźnie zaznaczoną „talię”, do tego na odwłoku ma kontrastowe paski w kolorze czarno-żółtym. Jej ciało jest gładkie, bez owłosienia i to ją odróżnia od pszczoły i szerszenia. Może użądlić wielokrotnie, ponieważ nie zostawia żądła. Zazwyczaj osy są bardzo natrętne natomiast pszczoły łagodne, z kolei szerszenie są agresywne ale tylko przy gniazdach. W przeciwieństwie do pszczół i szerszeni, osy przylatują do słodkiego i do mięsa. 

Owady te odgrywają ważną rolę w ekosystemie. Pszczoły i częściowo osy zapylają rośliny oraz regulują populacje innych owadów (osy i szerszenie). Mimo że bywają dokuczliwe, trzeba pamiętać, że są niezwykle pożyteczne i ważne dla zachowania równowagi w przyrodzie.

Kolonia os (czyli robotnice i samce) umiera jesienią – giną z powodu zimna i braku pokarmu. Przeżywa tylko królowa – to zapłodniona samica, która szuka bezpiecznego schronienia na zimę. Hibernuje (czyli zapada w stan spoczynku) w ciepłym, zacisznym miejscu, np. pod korą drzew, w dziuplach, w stertach drewna, w szczelinach dachów, poddaszach, szopach, a czasem nawet w domach (np. na strychu). Wiosną budzi się ze snu zimowego i, jak już wcześniej wspomnieliśmy, zakłada nowe gniazdo, z którego rozwinie się nowa kolonia os.

2. Czy osy są pożyteczne?

Mimo, że osy są uciążliwe, to trzeba pamiętać, że są sprzymierzeńcem rolników i ogrodników. Osy są drapieżnikami – polują na muchy, mszyce, gąsienice, komary, larwy owadów niszczących uprawy i wyjadają resztki padliny, czyli pomagają w „sprzątaniu” środowiska. Dzięki temu pomagają chronić ogrody, sady i uprawy bez użycia chemii.

Choć nie są tak skuteczne jak pszczoły, to niektóre gatunki os zbierają nektar i przypadkowo zapylają kwiaty.

Jedna kolonia os może w ciągu sezonu pochłonąć nawet kilkanaście tysięcy szkodliwych owadów! Dlatego nie wolno niszczyć bez powodu gniazda os.

Osy pomagają utrzymać równowagę w przyrodzie, bo kontrolują populacje owadów, służą jako pokarm dla ptaków i innych drapieżników i współistnieją z innymi zapylaczami, nie wypierając ich. Niektóre osy są badane w kontekście opracowywania leków, projektowania mikrorobotów (biomimetyka) czy biologicznego zwalczania szkodników.

Zabijanie os powinno być ostatecznością i zawsze należy rozważyć, czy naprawdę jest to konieczne. Osy, mimo że bywają uciążliwe, to tak, jak napisaliśmy, pełnią ważną rolę w ekosystemie, więc ich niszczenie na ślepo nie jest ani etyczne, ani rozsądne.

Gdy osa zagraża zdrowiu lub życiu – szczególnie osobom uczulonym na jad wtedy należy rozważyć ich usunięcie. Gdy gniazdo znajduje się w pobliżu domu, przedszkola, placu zabaw i stanowi realne zagrożenie dla ludzi i gdy osy są agresywne i atakują w miejscu często uczęszczanym – wtedy również trzeba podjąć decyzje o ewentualnej likwidacji. 

3. Co przyciąga osy, a co je odstrasza?

Osy pojawiają się wiosną, ale najbardziej widoczne są latem i wczesną jesienią – zwłaszcza w sierpniu i wrześniu. Wtedy ich kolonie osiągają największą liczebność, a robotnice intensywnie poszukują pożywienia. Wiele z nich krąży wokół ludzi, bo szukają łatwo dostępnych cukrów i białka. Osy najczęściej latają wokół ludzi: na tarasach, piknikach, placach zabaw, przy jedzeniu – przyciągają je słodkie napoje, ciasta, mięso, owoce, kosze na śmieci lub kompostowniki. Często można je spotkać także w ogrodzie i w naturze: przy kwiatach – zbierają nektar (częściowo zapylają rośliny); w pobliżu drzew owocowych – szczególnie gdy owoce fermentują; wokół gniazd innych owadów – polują na larwy i muchy; w trawie i przy ziemi – niektóre gatunki zakładają gniazda w norach.

Gaśnica automatyczna na osy i szerszenie 400 ml Bros

36,50 zł

- +

DO KOSZYKA

Bros gaśnica na osy 300 ml

19,00 zł

- +

DO KOSZYKA

SOLTEX spray na osy i szerszenie

20,50 zł

- +

DO KOSZYKA

Choć osy potrafią być uciążliwe, są też bardzo ostrożne i mają dobrze rozwinięte zmysły, które pozwalają im unikać zagrożeń. Co ciekawe, zapamiętują nwet trasy do pożywienia. 

Co przyciąga osy?

• jedzenie białkowe i mięsne – np. grillowane mięso, wędliny, ryby
• słodkie zapachy – soki, owoce, napoje gazowane, ciasta, lody
• silnie pachnące kwiaty i perfumy – osy mogą pomylić zapach perfum z nektarem
• potencjalne miejsca na gniazdo – np. poddasza, altany, rury wentylacyjne, skrzynki
• ciepło i światło – szczególnie wczesnym rankiem i w słoneczne dni są bardzo aktywne

Co odstrasza osy?

• naturalne zapachy roślin odstraszających: mięta pieprzowa, lawenda, eukaliptus, wrotycz pospolity i geranium
• dym – np. z ogniska, kadzidełka czy świec cytronelowych
• ocet – jego intensywny zapach skutecznie odstrasza osy
• olejki eteryczne – np. z goździka, cytryny, drzewa herbacianego, citronelli
• intensywne wibracje lub hałas – mogą sprawić, że osa poczuje się zagrożona i odleci

4. Gniazdo os – jak je rozpoznać i co z nim zrobić?

Gniazdo os ma strukturę przypominającą szary papier lub tekturę. Zwykle jest zawieszone pod dachem, okapem, w krzakach lub znajduje się w ziemi. Jeśli wokół kręci się wiele os, które wchodzą i wychodzą, a samo gniazdo rośnie, to oznacza, że jest to gniazdo aktywne. Warto dodać, że osy bardzo rzadko wracają do starego gniazda, co roku budują nowe zazwyczaj w innym miejscu. 

Osie gniazda to prawdziwe dzieła architektury. Są lekkie, wytrzymałe (odporne na deszcz i wiatr) i precyzyjnie skonstruowane – i to bez żadnych narzędzi. Osy zbierają włókna z drewna, kory i innych roślin, a następnie żułkują je ze śliną, tworząc masę przypominającą papier mâché. Gdy wyschnie, staje się lekka, ale wytrzymała. 
Wewnątrz gniazda znajdują się dziesiątki sześciokątnych komórek – każda to osobny „pokój” dla larwy. Układ jest dokładny i uporządkowany – jak w nowoczesnym osiedlu. Wiosną królowa osy sama wybiera miejsce i buduje pierwsze komórki. Gdy wyklują się robotnice, przejmują budowę, a królowa skupia się na składaniu jaj.

Typowe gniazdo w Polsce ma zwykle średnicę ok. 20–30 cm, do kilkuset osobników w kolonii i kształt zbliżony do piłki lub owalu. Większe gniazda, spotykane np. na strychach lub w ziemi, mogą osiągać ponad 50 cm średnicy, a w środku pracuje nawet 5 000 robotnic w szczycie sezonu. Rekordowe przypadki (głównie z krajów o cieplejszym klimacie, np. USA, Australia, Nowa Zelandia), to spotykane gniazda o średnicy powyżej 3 metrów i kolonie liczące dziesiątki tysięcy owadów. 

Wielkość gniazda zależy od warunków pogodowych – im dłuższe i cieplejsze lato, tym więcej czasu na rozbudowę. Istotny jest także dostęp do pożywienia – kolonia rośnie szybciej, jeśli jest co jeść (owoce, mięso, nektar) oraz bezpieczna lokalizacja – np. strych, szopa, szczelina skalna – bez drapieżników i ludzi. Nie bez znaczenia jest także zdrowie królowej. 

Rodzaje gniazd i gatunków os

Istnieje wiele rodzajów gniazd os, a ich kształt, materiał i lokalizacja zależą od gatunku osy. 

Oto przegląd najczęściej spotykanych typów gniazd os:

• Gniazda otwarte

Gatunki: osy papierowe (Polistes dominula)

Gniazdo os ma charakterystyczną strukturę sześciokątnych komórek, przypominających plaster miodu – każda z nich służy jako miejsce do składania jaj i rozwoju larw.  Najczęściej gniazda otwarte osy budują pod zadaszeniem lub na strychach. Przyklejone są do sufitu, belek, ram okiennych, rzadziej do gałęzi. Nie ma zewnętrznej osłony – cała struktura jest odkryta, co odróżnia ją od „zamkniętych” kulistych gniazd os pospolitych

• Gniazda zamknięte (kuliste, kopułowe)

Gatunki: osa pospolita (Vespula), osa niemiecka (Dolichovespula)

Wyglądają jak szary, papierowy kokon lub kula, czasem elipsa. Mają jeden otwór wejściowy, zwykle od dołu. Zawierają kilka warstw komór wewnątrz wykonanych z cienkich warstw papieru. Spotykane są w ziemi, dziuplach, strychach, komórkach, skrzynkach.

• Gniazda podziemne

Gatunki: niektóre osy pospolite (Vespula) i dzikie osy

Gniazdo podziemne os to jeden z najbardziej podstępnych i niebezpiecznych typów gniazd, bo często jest niewidoczne dla człowieka.

Gniazda takie ukryte są one w ziemi, np. w starych norach gryzoni. Generalnie trudno je zauważyć – zdradza je tylko ruch owadów przy wejściu.

Osy leśne, ale też dzikie i szerszenie lokalizują swoje gniazda w dziuplach i pustych przestrzeniach. Mogą być one nawet całkowicie ukryte – w pniach, ścianach, budynkach. Otwór wejściowy może być niewielki, ale wnętrze bardzo obszerne. Często rozbudowywane są do imponujących rozmiarów – mogą mieć kilkadziesiąt tysięcy mieszkańców.

Istnieje wiele gatunków os na świecie, ale większość z nich możemy podzielić na kilka podstawowych rodzajów os, różniących się stylem życia, wyglądem i zachowaniem.

1. Osy społeczne

To te, które najczęściej spotykamy i które tworzą gniazda. Żyją w zorganizowanych koloniach z królową, robotnicami i samcami.

• Osa pospolita (Vespula vulgaris) – najbardziej znana w Polsce; agresywna przy obronie gniazda; buduje kuliste gniazda z papieru także pod ziemią
• Osa niemiecka (Vespula germanica) – podobna do pospolitej, ale bardziej odporna na chłód; często zakłada gniazda w budynkach (ściany, strychy); bardzo terytorialna i żądląca
• Osa papierowa (Polistes dominula) – smuklejsza, mniej agresywna; buduje otwarte gniazda z widocznymi komórkami (jak plaster miodu); często występuje pod daszkami, okapami, w szopach
• Szerszeń europejski (Vespa crabro) – największa osa w Europie; mniej agresywny niż osy Vespula, ale potrafi bronić gniazda; buduje duże, kuliste gniazda – często w dziuplach

 2. Osy samotnice

Nie żyją w koloniach, tylko prowadzą samotny tryb życia. Nie budują dużych gniazd, nie mają królowej ani robotnic.

• Osa garncarz (Eumenes) – buduje małe, gliniane kokony przypominające dzbanki; do środka składa jajo i zostawia sparaliżowaną zdobycz (np. gąsienicę); występuje w ogrodach, na ścianach, liściach
• Osa złotawa (Chrysis) tzw. osa-kukułka – podrzuca swoje jajo do gniazd innych owadów; pięknie metalicznie błyszcząca, ale nie żądli; pasożytuje na innych samotnych osach lub pszczołach

3. Osy pasożytnicze (parazytoidy)

To specjalna grupa os, które składają jaja wewnątrz innych owadów (np. gąsienic). Ich larwa pożera żywiciela od środka.

• Osa gąsienicznik (Ichneumonidae) – bardzo smukła, z długim odwłokiem; pożyteczna – zwalcza szkodniki w uprawach; niegroźna dla człowieka

Kiedy usuwa się gniazda os?

Nie zawsze trzeba, a nawet nie powinno się usuwać gniazd os, o czym pisaliśmy na początku artykułu informując, że osy odgrywają ważną rolę w ekosystemie. Niestety gdy w grę wchodzi zdrowie i życie ludzkie często nie ma wyboru. Gdy zbudują gniazdo blisko ludzi, mogą stanowić realne zagrożenie. Szczególnie dla dzieci i alergików. W takim przypadku nie pozostaje nic innego, jak rozważnie i bezpiecznie usunąć gniazdo. 

Najlepszy moment na usunięcie gniazda os to:

• wczesny ranek lub późny wieczór – wtedy osy są najmniej aktywne, siedzą w gnieździe i wolniej reagują
• w chłodniejszy dzień – im niższa temperatura, tym ospalejsze osy (poniżej 10°C praktycznie nie latają)
• wiosną lub jesienią – mała kolonia lub już obumierająca

Najlepiej działać zanim osiągną szczyt liczebności (lipiec–sierpień).

Kiedy nie powinno się usuwać gniazda samodzielnie?

• gdy gniazdo znajduje się wewnątrz ściany, komina, sufitu – jego struktura może być rozległa i niewidoczna
• gdy ktoś jest uczulony na jad – ryzyko wstrząsu anafilaktycznego po użądleniu
• gdy gniazdo znajduje się wysoko lub trudno dostępnie 

Gdy nie jesteś pewien, czy to na pewno gniazdo os – może to być np. gniazdo pszczół lub szerszeni

Jak bezpiecznie usunąć gniazdo os?

Jeśli gniazdo jest małe i łatwo dostępne (np. pod daszkiem lub na gałęzi) ubierz się ochronnie – grube ubranie, rękawice, kaptur, siatka na twarz i użyj środka owadobójczego do os i szerszeni – spryskaj obficie wlot do gniazda (z odległości,). Następnie odczekaj min. 24 godziny – pozwól, by środek zadziałał na wszystkie osobniki. Usuń martwe gniazdo (np. nożem lub kijem) i zabezpiecz miejsce – usuń resztki materiału, aby nie przyciągały kolejnych os. Zaklej lub zaślep otwory, szczeliny, rury wentylacyjne. Usuń stare drewno, resztki budulca i ślady zapachowe żeby nie wróciły w to samo miejsce. 

SUMIN AEROZOL DO ZWALCZANIA OS I SZERSZENI 750ML

38,00 zł

- +

DO KOSZYKA

Gaśnica automatyczna na osy i szerszenie 400 ml Bros

36,50 zł

- +

DO KOSZYKA

Piana na osy i szerszenie 300ml Sumin

11,40 zł

- +

DO KOSZYKA

Bros worek na osy z płynem

48,00 zł

- +

DO KOSZYKA

O czym pamiętać usuwając gniazdo os?

1. Zidentyfikuj miejsce i typ gniazda

2. Wybierz odpowiedni moment

3. Zabezpiecz siebie

4. Zastosuj preparat owadobójczy

5. Usuń martwe gniazdo

6. Zabezpiecz miejsce po gnieździe

Nigdy nie pal, nie zalewaj i nie próbuj rozbijać gniazda bez ochrony – to najprostszy sposób, by rozdrażnić kolonię i ściągnąć na siebie atak

Osy potrafią być bardzo niebezpieczne, zwłaszcza gdy bronią swojego gniazda. Usuwanie gniazda to ryzykowne zadanie, dlatego najważniejsze jest bezpieczeństwo.

Na koniec podpowiadamy domowe sposoby odstraszania os. Rozpyl roztwór wody z octem lub z kilkoma kroplami olejku eterycznego (np. miętowego) w miejscach, gdzie siadają osy. Pamiętaj też aby zakrywać jedzenie i słodkie napoje na zewnątrz. Można także użyć pułapki z butelki – do środka wlej słodki sok z odrobiną octu i umieść z dala od ludzi. 

Jeśli nie jesteśmy pewni i mamy obawy przed likwidacją gniazda warto skontaktować się z firmą dezynsekcyjną lub strażą pożarną. 

Straż pożarna podejmuje działania związane z usuwaniem rojów i gniazd owadów błonkoskrzydłych wyłącznie w sytuacjach, gdy ich obecność stanowi bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzi. Dotyczy to przede wszystkim miejsc, w których przebywają osoby o ograniczonej zdolności poruszania się, a także budynków użyteczności publicznej, placówek oświatowych i innych obiektów o szczególnym znaczeniu.

W pozostałych przypadkach zgodnie z art. 61 ustawy „Prawo budowlane”, odpowiedzialność za zapewnienie bezpiecznego użytkowania obiektu spoczywa na jego właścicielu lub zarządcy.

5. Co zrobić, gdy osa użądli?

Osy najczęściej żądlą, jak czują się zagrożone. Zwłaszcza gdy zbliżamy się do ich gniazda mogą być agresywne i to grupowo dlatego należy być ostrożnym, jak widzimy kilka os latających w jednym miejscu. Machanie rękami, klaskanie, zdmuchiwanie osy – to dla niej sygnał zagrożenia. Wtedy często żądli w obronie własnej. 

Często siadają na jedzeniu lub pojemnikach – przypadkowe zgniecenie osy np. podczas picia może zakończyć się użądleniem wewnątrz jamy ustnej, co jest niebezpieczne. Bywa, że osa zostaje uwięziona np. w ubraniu, bucie, samochodzie, wtedy zestresowana  uwięziona w materiale czy pojeździe prawie zawsze żądli, próbując się uwolnić.

Pierwsza pomoc po użądleniu osy:

• Usuń żądło — jeśli je widzisz

Osy zwykle nie zostawiają żądła (w przeciwieństwie do pszczół), ale jeśli je widzisz, delikatnie zeskrob paznokciem (nie wyciskaj!). Żądło osy to gładka, ostro zakończona struktura, która umożliwia jej wielokrotne żądlenie – w przeciwieństwie do pszczół, które po użądleniu zazwyczaj giną, ponieważ ich żądło zostaje w skórze ofiary. Osa używa żądła do obrony lub polowania (np. na inne owady), wstrzykując jad, który może powodować ból, obrzęk i reakcje alergiczne.

Użądlenia os są bolesne, ponieważ ich jad zawiera substancje drażniące i enzymy wywołujące stan zapalny.

• Umyj miejsce użądlenia

Przemyj skórę wodą z mydłem, by zmniejszyć ryzyko infekcji.

• Zastosuj zimny okład

Przyłóż zimny kompres lub kostki lodu owinięte w szmatkę przez 10–15 minut. To złagodzi ból i obrzęk.

• Unieś kończynę (jeśli to możliwe)

Jeśli użądlenie jest na ręce lub nodze, unieś ją, by ograniczyć opuchliznę.

• Zastosuj lek przeciwhistaminowy

Środek dostępny bez recepty (np. z loratadyną, cetyryzyną) pomoże złagodzić świąd i opuchliznę. Można  użyć maści łagodzącej np. Fenistil, Hydrocortisonum, wapno w żelu – zmniejszają swędzenie i stan zapalny.

Szukaj natychmiastowej pomocy, jeśli wystąpią: duszności, świszczący oddech, obrzęk gardła lub języka, zawroty głowy, omdlenie, wysypka na całym ciele (pokrzywka), przyspieszony puls.

Do lekarza trzeba się udać w przypadku wielokrotnych użądleń (szczególnie u dzieci lub osób starszych). Użądlenie w usta, język lub gardło (grozi obrzękiem dróg oddechowych). To może być wstrząs anafilaktyczny – stan zagrażający życiu. W takiej sytuacji dzwoń na 112 natychmiast.

Bros Amaris Żel Łagodzący Ukąszenia 50 ml

12,00 zł

- +

DO KOSZYKA