Plaga mrówek w ogrodzie i domu? Sprawdź, jak skutecznie je zwalczyć

Mrówki nie zawsze są szkodnikami, a w wielu przypadkach są wręcz pożyteczne, szczególnie w ogrodzie. Ich masowa obecność powinna jednak skłonić do interwencji. Mrówki rzadko występują pojedynczo – zwykle pojawiają się w dużych ilościach, co potęguje uczucie inwazji. Widok długiego „sznura” maszerującego przez kuchnię lub ścianę wywołuje niepokój. Trzeba pamiętać, że tworzą one rozległe i głęboko ukryte kolonie, często trudne do zlokalizowania i całkowitego zlikwidowania. Nawet po zastosowaniu środków odstraszających potrafią wracać – co rodzi frustrację i poczucie bezsilności. 
W tym artykule podpowiemy, jak skutecznie zwalczać mrówki, co stosować i czy zawsze trzeba interweniować.

1. Jak rozpoznać mrówki?
2. Gdzie występują mrówki?
3. Zwalczanie mrówek

Jak rozpoznać mrówki?

Pracowite, zorganizowane i silne - najczęściej tak przedstawiane są mrówki w opowiadaniach i wierszach, a towarzyszą nam już od lat dziecięcych. I nie ma w tym przekłamania, bo mrówka potrafi unieść ciężar nawet 50 razy większy niż jej własna masa. To tak, jakby człowiek dźwigał samochód! Mrówki uchodzą za symbol pracowitości. Tworzą złożone społeczności z wyraźnym podziałem ról: królowa składa jaja, robotnice pracują, a żołnierze bronią mrowiska. Każdy osobnik ma konkretne zadanie i wykonuje je nieustannie przez całe życie. Ich działania są zorganizowane i skoordynowane – nie ma w nich chaosu ani lenistwa. To właśnie dlatego obserwując mrówki, człowiek ma wrażenie, że cały czas są w ruchu i nigdy nie odpoczywają.
Z rozpoznaniem mrówek nie ma większego problemu, bo zazwyczaj występują one w większych grupach. 

Budowa ciała mówki

Mrówka składa się z trzech wyraźnych segmentów: głowy, tułowia i odwłoka, połączonych cienką "talią", zwaną przewężeniem. To właśnie dzięki tej smukłej talii mrówka może z łatwością wyginać odwłok i wykonywać zaskakująco zwrotne ruchy.

Głowa – jak hełm wojownika – mieści potężne w stosunku do wielkości ciała szczęki (żuwaczki), które potrafią ciąć, przenosić, a nawet walczyć. Po bokach głowy znajdują się złożone oczy, które składają się z wielu maleńkich soczewek – nie dają ostrego obrazu, ale pozwalają na wykrycie ruchu i światła. Nad czołem wyrastają długie, giętkie czułki – to ich główny narząd zmysłu, służący do wykrywania zapachów, feromonów, a nawet wibracji.

Tułów (mezosoma) – środkowa część ciała, do której przytwierdzone są trzy pary silnych odnóży zakończonych pazurkami. U niektórych gatunków (np. królowych lub samców) do tułowia mogą być przytwierdzone także skrzydła, które służą do odbywania lotu godowego.

Odwłok (gaster) – to magazyn i centrum dowodzenia. Zawiera narządy wewnętrzne, układ pokarmowy i rozrodczy. U niektórych gatunków na końcu odwłoka znajduje się żądło, którym mrówka może się bronić lub paraliżować ofiarę. To właśnie z odwłoka wydzielają także różne feromony – zapachowe sygnały, dzięki którym kolonia działa jak dobrze zsynchronizowana orkiestra.

Całe ciało pokryte jest twardym, członowanym oskórkiem, który działa jak zbroja – odporny na uszkodzenia, elastyczny i chroniący przed odwodnieniem.

Przykładowe środki biobójcze, które zmniejszają liczebność mrówek

Proszek na mrówki Best-Pest granulat (4 substancje aktywne) 1,5kg

99,00 zł

- +

DO KOSZYKA

Bros Max proszek na mrówki 1 kg

59,90 zł

- +

DO KOSZYKA

X Żel na Mrówki Bros 10G

28,00 zł

- +

DO KOSZYKA

-20%

-1,99 zł

SUMIN PROSZEK NA MRÓWKI MAX 100G

8,00 zł

9,99 zł

- +

DO KOSZYKA

Generalnie szacuje się, że na ziemi żyje 20 biliardów mrówek – to 2,5 miliona razy więcej niż ludzi. Dla porównania: na każdego człowieka przypada ponad 2,5 miliona mrówek. Mrówki to jedne z najbardziej rozpowszechnionych owadów na świecie. Choć różnią się wielkością, kolorem i zachowaniem, mają kilka charakterystycznych cech wspólnych, które ułatwiają ich identyfikację.

Cechy wspólne mrówek:

• ciało podzielone na trzy wyraźne segmenty: głowa, tułów i odwłok
• przewężenie między tułowiem a odwłokiem
• zgięte czułki – u mrówek są kolankowate, co odróżnia je np. od termitów
• 3 pary nóg – jak u wszystkich owadów
• brak skrzydeł u większości osobników (skrzydła mają tylko królowe i samce w okresie godowym)
• zachowanie społeczne – poruszają się w grupach, tworzą ścieżki, wspólnie przenoszą pokarm

Najczęstsze gatunki mrówek – jak je rozpoznać?

Na świecie opisano ponad 13 000 gatunków mrówek, a naukowcy szacują, że może ich istnieć nawet ponad 20 000. W Polsce występuje około 100 gatunków, z których część to gatunki pospolite, a część bardzo rzadkie lub chronione. Mrówki właściwie występują na całej kuli ziemskiej poza Antarktydą. Mimo, że mrówki często uchodzą za uciążliwe, odgrywają niezastąpioną rolę w ekosystemach. Oto ich najważniejsze funkcje:

• napowietrzają i użyźniają glebę

Kopiąc gniazda i korytarze, spulchniają ziemię, poprawiają obieg wody i powietrza. Przenoszą materiał organiczny (resztki, szczątki), co wzbogaca glebę w składniki odżywcze – działają jak żywe pługi.

• wspomagają rozsiewanie roślin

Niektóre gatunki zbierają nasiona i przypadkowo je rozsiewają – szczególnie gatunki leśne (np. mrówka rudnica). Pomagają w regeneracji roślinności, zwłaszcza po pożarach lub wycinkach.

• regulują populacje innych owadów

Mrówki zjadają: larwy chrząszczy, jaja komarów, gąsienice motyli, mszyce i ich wydzieliny, padlinę i martwe owady. Dzięki temu ograniczają populacje szkodników i wspierają równowagę biologiczną.

• usuwają odpady organiczne

Zjadają martwe owady, rozkładają resztki organiczne – pełnią rolę czyścicieli środowiska, podobnie jak dżdżownice i bakterie.

• tworzą złożone społeczności

Ich struktury społeczne są niezwykle rozwinięte – tworzą złożone kolonie, współpracują, podejmują decyzje zbiorowe. Są modelem do badań naukowych, m.in. w dziedzinie biologii, ekologii, robotyki i sztucznej inteligencji.

• część łańcucha pokarmowego

Są pokarmem dla wielu zwierząt: ptaków, ssaków, gadów i innych owadów – mrówki są bazą dla wielu ekosystemów. 

W poniższej tabeli przedstawiamy kilka najczęstszych i najbardziej charakterystycznych gatunków występujących w Polsce. 

Gdzie występują mrówki?

Mrówki są zdolne przetrwać w bardzo różnych środowiskach, także ekstremalnych jak pustynie czy wysokie góry, ale nie lubią zimna. Mrówki są wszędzie wokół nas – od lasów i łąk, przez ogrody, aż po nasze własne domy. Najwięcej gatunków żyje w strefie tropikalnej (np. Amazonia, Azja Południowo-Wschodnia, Afryka), ale także w umiarkowanych klimatach – takich jak Polska – są bardzo liczne i różnorodne.

Mrówki można spotkać niemal wszędzie, gdzie jest gleba, roślinność lub dostęp do jedzenia: na łonie natury – lasy iglaste i liściaste – zwłaszcza mrówki rudnice, darniowce; łąki i pastwiska – wiele gatunków zakłada gniazda w ziemi; parki i ogrody – mrówki ogrodowe i darniowe szukają pokarmu, tworzą kolonie w trawnikach i rabatach; skraje dróg i kamienie – tam lubią budować gniazda w nagrzanej glebie. Występują także w pobliżu człowieka: na działkach, przy altanach, w kostce brukowej – często pojawiają się przy źródłach wody i resztkach jedzenia; wewnątrz budynków – gatunki takie jak mrówka faraona potrafią zasiedlić kuchnie, łazienki, piwnice i inne ciepłe zakamarki.

Gdzie mieszkają mrówki?

Mrówki budują gniazda (mrowiska), które mogą mieć bardzo różną formę. Występują pod ziemią – tworzą systemy tuneli i komór; to najczęstszy typ mrowiska; w kopcach – widoczne nad ziemią (np. mrówka rudnica buduje kopce z igieł, gałązek, ziemi); w drewnie – martwe pnie, próchniejące konary, także elementy drewniane domów (np. gmachówka cieśla); w ścianach, podłogach, szczelinach budynków – mrówki faraona i inne ciepłolubne gatunki.

Best-Pest środek na mrówki duo 250 g

18,50 zł

- +

DO KOSZYKA

Best-Pest Protect Trutka na Mrówki Faraona 3x2,5G

27,70 zł

- +

DO KOSZYKA

Mrówki pojawiają się tam, gdzie mieszkają ludzie, ponieważ nasze środowisko zapewnia im idealne warunki do życia – łatwo dostępne jedzenie, ciepło, wilgoć i schronienie. Oto główne powody, dlaczego mrówki tak chętnie zasiedlają ludzkie otoczenie.

Mrówki tworzą mrowisko zespołowo – tysiące robotnic pracuje jednocześnie. Zbierają materiał budulcowy – ziemię, piasek, igły, liście, gałązki, a nawet żywicę. Kopią korytarze i komory pod ziemią lub w kopcu – każda komora ma inne przeznaczenie (dla larw, królowej, pokarmu). Budują w systemie wentylacyjnym – tak, by mrowisko miało dobrą cyrkulację powietrza i stabilną temperaturę. Rozszerzają gniazdo w miarę wzrostu kolonii – mrowisko nigdy nie jest „skończone”, lecz stale rozbudowywane. Czas budowy zależy od gatunku, liczby robotnic i warunków, ale duże mrowiska powstają przez wiele miesięcy lub nawet lat. Niektóre superkolonie rozbudowują je przez pokolenia.

Jak duże może być mrowisko?

Mrówki potrafią budować imponująco wielkie mrowiska, które – mimo że zwykle niepozorne na pierwszy rzut oka – mogą mieć rozmiary przewyższające ludzkie wyobrażenia, zarówno pod względem głębokości, objętości, jak i liczby mieszkańców. Typowe gniazdo ziemne ma kilka komór na głębokości 20–50 cm. Mrowiska rudnic (kopce) mają do 1 metra wysokości, do tego 2 metry średnicy, a korytarze mogą sięgać nawet 2 metrów w głąb ziemi!

W kopcu panuje inna temperatura niż na zewnątrz – nawet zimą może być powyżej zera. Mrówki same sortują materiał: igły i suchą trawę dają na wierzch, cięższe elementy niżej. Komory dla larw i jaj są zawsze umieszczane w najcieplejszym miejscu mrowiska.

Dlaczego mrówki się pojawiają?

Mrówki pojawiają się w określonych warunkach, zazwyczaj z konkretnego powodu: szukają jedzenia – przyciąga je cukier, miód, resztki mięsa, tłuszcze – nawet okruchy. Poza tym mogą szukać wody – w suchych warunkach szukają wilgoci – przy zlewach, rurach, w łazienkach. Szukają miejsca na kolonię – jeśli znajdą ciepłe, bezpieczne i wilgotne miejsce, mogą tam założyć gniazdo. Kolejna kwestia, to rozmnażanie i rójka – w cieplejsze dni (najczęściej w czerwcu i lipcu) wiele gatunków wypuszcza skrzydlate osobniki, które odbywają lot godowy (tzw. rójkę); po rójce królowe zakładają nowe kolonie – stąd mrówki mogą pojawiać się nagle i licznie.

Zwalczanie mrówek

Zwalczanie mrówek nie zawsze jest konieczne, a czasem wręcz niezalecane – wiele zależy od gatunku, miejsca ich występowania i skali obecności. Czasem warto je zostawić w spokoju. W ogrodzie lub lesie – mrówki są bardzo pożyteczne: spulchniają glebę, zwalczają mszyce i inne szkodniki, wspomagają zapylanie i rozsiewają nasiona. Mrówki leśne (np. rudnica) są objęte w Polsce ochroną gatunkową – ich kopce są nietykalne. Małe ilości mrówek w domu (np. 1–2 zwiadowców) to jeszcze nie powód do paniki – często tylko szukają jedzenia i znikają same, jeśli nic nie znajdą.

Zwalczanie mrówek warto rozważyć w budynkach mieszkalnych, gdy mrówki zaczynają tworzyć kolonie w ścianach, sprzętach, podłogach; gdy jest ich dużo i wędrują do kuchni, łazienki lub spiżarni. Szczególnie dotyczy to mrówki faraona – trudnej do wytępienia, rozmnażającej się błyskawicznie i przenoszącej zarazki. Należy podjać działania interwencyjne, gdy pojawiają się w miejscach wrażliwych: szpitale, kuchnie przemysłowe, sklepy spożywcze – mrówki mogą zanieczyszczać żywność i przenosić bakterie.

Co ciekawe, zabicie robotnic nic nie daje – królowa w gnieździe nadal składa setki jaj! Trzeba dotrzeć do kolonii. W wielu przypadkach nowoczesne żele np. żel na mrówki Bros czy pułapka z żelem na mrówki Sumin przynęty opóźnionego działania są często skuteczniejsze niż spraye – mrówki zanoszą truciznę do środka mrowiska. Jeśli jednak mrówki w dużej ilości widać na powierzchni warto zastosować jednocześnie spray np. spray na mrówki Sumin.  

Domowe środki (ocet, sok z cytryny, cynamon, olejki eteryczne) odstraszają mrówki, ale trzeba pamiętać, że nie niszczą one kolonii.

Mrówki potrafią założyć nowe gniazdo zaledwie kilka metrów dalej – jeśli tylko wyczują zagrożenie. Uczą się także unikać miejsc skażonych – omijają je. Jeśli zastosujesz trutkę nieumiejętnie, mogą się do niej nie zbliżać. Ciekawym rozwiązaniem jest trutka na mrówki faraona Best-Pest, która ma za zadania je przywabiać. Zawiera granulowaną przynętę, umieszczoną w specjalnych karmnikach. Substancja czynna S-metopren jest atrakcyjna dla mrówek, które przenoszą trutkę do swojego gniazda, zapewniając eliminację całej kolonii.

Zwalczanie niektórych gatunków mrówek wymaga czasami demontażu fragmentu ścian, bo żyją w drewnie i izolacjach. Dla pełnego zwalczania mrówek, oprócz zastosowania specjalnych środków trzeba pamiętać o usunięciu źródła – zakręcone słoiki, czysta kuchnia, szczelne pojemniki. Istotne jest także zabezpieczenie dostępu – silikonowanie szczelin, uszczelnienie okien i rur oraz zostawienie ich w spokoju w ogrodzie – robią tam więcej pożytku niż szkody!

Jeśli problem jest niewielki zwalczanie mrówek warto zacząć od domowych sposobów.  Najczęściej stosowane to ocet spirytusowy (rozcieńczony 1:1 z wodą) – przemywanie miejsc, gdzie chodzą mrówki; sok z cytryny – zakłóca ścieżki feromonowe mrówek; cynamon, goździki, mięta, liść laurowy – zapachy odstraszające; soda oczyszczona + cukier puder – mieszanka, która może zaszkodzić mrówkom, ale nie działa na królową; talk / kreda – tworzy przeszkody (nieprzyjemna w dotyku dla mrówek). Wszystkie wymienione sposoby warto stosować przy niewielkiej liczbie mrówek, na etapie zwiadowców, jako wsparcie chemicznych metod czy do ochrony konkretnych stref (np. spiżarnia).

Skuteczniejsze i długotrwałe działanie na mrówki wykazują środki chemiczne:

• żele trujące (z przynętą spożywczą)
• spraye i aerozole kontaktowe
• granulaty do posypywania lub rozpuszczania w wodzie

-20%

-2,40 zł

SUMIN PUŁAPKA Z ŻELEM NA MRÓWKI 10G A - 1 SZT.

9,80 zł

12,20 zł

- +

DO KOSZYKA

-20%

-2,60 zł

Czosnek & Chilli odstrasza mszyce mrówki 100 ml

10,40 zł

13,00 zł

- +

DO KOSZYKA

Mrówkofon proszek na mrówki 60 g Bros

9,00 zł

- +

DO KOSZYKA

-20%

-3,50 zł

SUMIN SPRAY NA MRÓWKI 500ML

14,00 zł

17,50 zł

- +

DO KOSZYKA

Skuteczne w zwalczaniu mrówek są substancje czynne, takie jak: imidaklopryd np. środek owadobójczy w postaci żelowej przynęty w strzykawce X Żel na Mrówki; fipronil np. Effect Ultimum; permetryna stosowana m.in. w proszkach, granulkach, sprayach np. Mrówkofon Bros, Vaco Mrówkiller; cypermetryna np. granulat na mrówki Soltex czy proszek na mrówki Bros lub stosowany np. do oprysków wokół domów Cyperkill Max 500 EC; spinosad np. Spintor 240 SC Sumin.

Ciekawym rozwiązaniem jest zastosowanie środków dedykowanych zwalczaniu mrówek od marki Best-Pest np. Proszek na mrówki Best-Pest granulat, który zawiera cztery substancje aktywne, takie jak: s-metopren, permetryna, cypermetryna, butotlenek piperonylu/PBO i benzoensan denatonium - środek zniechęcający do przypadkowego spożycia. Produkt ma bardzo szybki czas działania, a pełen efekt biobójczy uzyskujemy po 48 godzinach od użycia. Likwiduje gniazda wraz z królową. 

Gdy mrówki są w ścianach, stropach, podłogach, pojawiają się masowo i mimo stosowania środków nadal występują albo jest ich coraz więcej warto wynająć firmę zajmującą się  dezynsekcją, dezynfekcją czy deratyzacją, która użyje żeli systemowych, mikrokapsułek lub oprysków