ŚRODKI NA MĄCZLIKI

Mączliki to mikroskopijne owady należące do rzędu pluskwiaków, którego najbardziej znanymi gatunkami są: mączlik szklarniowy (Trialeurodes vaporariorum), mączlik warzywny (Aleyrodes proletella) oraz mączlik różanecznikowy (łac. Dialeurodes chittendeni). Są to szkodniki roślin ozdobnych i warzyw, rozprzestrzeniające się głównie na pomidorach i ogórkach.

Mączlik – charakterystyka i rozpoznanie

Mączliki preferują suche i ciepłe warunki, dlatego często można je znaleźć w domach i szklarniach. W warunkach zewnętrznych ich aktywność obserwuje się głównie od maja do września. Rozpoznanie mączlika nie jest trudne – wygląda jak drobna, biała muszka o delikatnych skrzydłach, która mimo pozornej niewinności jest groźnym wrogiem roślin. Owad ten jednak nie należy do muchówek, a do pluskwiaków.

Dorosłe osobniki mają około 1,5 mm, pokryte białym mączystym, woskowym nalotem. Łatwo rozpoznawalne są również ich larwy – białe lub żółtawo-różowe, o owalnym kształcie. Zazwyczaj koncentrują się na spodniej stronie liści, gdzie składają swoje jaja, wysysają soki i pozostawiają charakterystyczne żółte plamki oraz nakłucia, które z czasem powodują żółknięcie, usychanie i ostateczne opadanie liści.

Mączliki są widoczne gołym okiem, co ułatwia ich identyfikację i zwalczanie. Dorosłe osobniki tworzą bardzo liczne kolonie, które przy poruszeniu rośliny mogą odlecieć, tworząc chmarę białych muszek.

Najczęściej występujące gatunki mączlika w Polsce to:

Mączlik szklarniowy

Stanowi zagrożenie dla wielu gatunków warzyw i roślin ozdobnych w gruncie i pod osłonami, takimi jak szklarnie czy tunele foliowe. Jest szczególnie znany z atakowania pomidorów uprawianych pod osłonami, ale lubi także różne rośliny z rodziny kapustowatych. W domach często atakuje kwiaty doniczkowe i balkonowe, takie jak pelargonie, surfinie i fuksje. Preferuje suche i ciepłe warunki, co czyni go częstym gościem w ogrzewanych pomieszczeniach mieszkalnych, szczególnie w okresie zimowym. Właśnie te warunki sprzyjają jego rozwojowi i rozmnażaniu, co może stworzyć problemy z utrzymaniem zdrowia kwiatów w okresie zimowym.

Mączlik warzywny

Jest charakterystycznym szkodnikiem atakującym głównie warzywa kapustne, takie jak: brokuł, jarmuż, kalafior, kapusta, sałata, kalarepa. Dorosłe osobniki osiągają do 1,5 mm długości i mają charakterystyczny wygląd z wyraźnymi, ciemniejszymi plamami na środku skrzydeł, co odróżnia je od mączlika szklarniowego. Mączlik warzywny jest zdolny do przetrwania w polskim klimacie, zimując w resztkach roślinnych na polu, co pozwala mu na szybki rozwój populacji w kolejnym sezonie. Rozwija się najbardziej w warunkach ciepłego i słonecznego lata z temperaturami w okolicach 30°C, co skutkuje poważnymi stratami w uprawach polowych warzyw, szczególnie wśród roślin kapustnych.

Mączlik różanecznikowy

Jak sama nazwa wskazuje, do żerowania upodobał sobie przede wszystkim różaneczniki, w tym rododendrony. Jest bardzo podobny do mącznika szklarniowego, a więc przypomina "białą muszkę". Ma żółty tułów i mlecznobiałe skrzydła, długość ok. 1,2 mm, brakuje mu jednak woskowych wyrostków. W celu wykrycia szkodnika należy systematycznie sprawdzać dolną stronę liści roślin, gdzie żerują zarówno larwy, jak i osobniki dorosłe. Jego obecność można zauważyć po żółtych mozaikowych przebarwieniach na górnej stronie liści, które z czasem mogą całkiem żółknąć i w końcu zasychać.

Objawy żerowania mączlika

Żerowanie szkodnika na roślinach objawia się szeregiem niekorzystnych zmian w ich kondycji i wyglądzie, które mogą mieć znaczący wpływ na rozwój i plonowanie roślin. Larwy mączlika spożywając soki roślinne bogate w cukry, wydalają nadmiar tych substancji w postaci lepkiej spadzi zwanej rosą miodową. W dużych populacjach mączlików objawy te mogą stać się szczególnie intensywne.

Są to:

• Osłabienie wzrostu roślin – w wyniku utraty soku fizjologia rośliny zostaje zakłócona, liście mogą więdnąć, co szczególnie widoczne jest pod wpływem bezpośredniego działania słońca, a w konsekwencji mogą nawet opadać.
• Walory estetyczne roślin – żerowanie mączlików może poważnie zredukować estetykę roślin, co ma duże znaczenie zwłaszcza w przypadku gatunków ozdobnych, które cenione są głównie za swój wygląd.
• Lepkość i pleśń na owocach – wydzielana spadź powoduje, że owoce stają się lepkie i przyciągają zabrudzenia oraz inne zanieczyszczenia, a na nich rozwijają się grzyby i czarna pleśń. Owoce pokryte pleśnią nie nadają się do sprzedaży i mogą ulegać gniciu. Pleśń rozprzestrzeniająca się również na liściach rośliny może znacząco ograniczać proces fotosyntezy i transpiracji, co dodatkowo osłabia roślinę.
• Przenoszenie wirusów – mączliki mogą przenosić pomiędzy roślinami wirusy, co stanowi dodatkowe zagrożenie dla upraw. Wirusy rozniesione przez mączliki mogą powodować różne choroby roślin, które często są trudne do pokonania i mogą skutkować znacznym pogorszeniem jakości i ilości plonów.

Zwalczanie mączlików

Mączliki to wyjątkowo wytrwałe stworzenia, które rzadko poddają się już po pierwszej próbie zwalczenia. Możliwe jest ich ponowne pojawienie się czy to przez przeniesienie wraz z nowo nabytymi roślinami, czy przez przelot z terenów sąsiednich. Wymaga to konsekwentnego monitorowania domów, balkonów, ogrodów i szklarni w celu wczesnego wykrycia mączlików. Istnieje wiele skutecznych metod ich eliminacji, które warto poznać, lecz równie istotna jest właściwa profilaktyka, aby zapobiec ich rozprzestrzenianiu się.

1. Żółte tablice lepowe – są prostym, ekonomicznym i efektywnym rozwiązaniem w walce z mączlikami. Tablice umieszcza się w pobliżu zaatakowanych roślin, a ich żółty kolor ma za zadanie przyciągać dorosłe okazy, które przylatując, przylegają do powierzchni kleju i zostają unieruchomione. Skutkuje to znacznym zmniejszeniem ich liczebności. Tablice te służą również jako narzędzie monitoringu – pozwalają łatwo wykryć obecność mączlików na wczesnym etapie inwazji, co umożliwia szybką reakcję i zastosowanie innych metod walki, zanim zdążą one wyrządzić większe szkody.
2. Fizyczne usuwanie mączlików – wymaga niezwłocznej i zdecydowanej akcji. W warunkach domowych jedną z metod na pozbycie się dorosłych osobników jest użycie odkurzacza. Delikatnie potrząsając roślinami, aby mączliki wzbiły się w powietrze, można je szybko wychwycić za pomocą okrągłej szczotki odkurzacza ustawionego na niskie ssanie. Młode osobniki natomiast można próbować usunąć z liści, przemywając je wilgotną szmatką, choć jest to metoda czasochłonna i często nieskuteczna, szczególnie w przypadku roślin o drobnych liściach, jak fuksje.
3. Wykorzystanie naturalnych drapieżników – zwalczanie mączlika szklarniowego z wykorzystaniem naturalnych drapieżników jest coraz bardziej popularną metodą, zwłaszcza w uprawach pod osłonami. Tę przyjazną dla środowiska metodę polega na zastosowaniu pożytecznych organizmów, które polują na mączliki, a także na inne pasożyty roślinne, takie jak miniarki, przędziorki, skośniki i wciornastki. Wśród naturalnych wrogów mączlików znajduje się m.in. dziubałeczek mączlikowy, różnorodne gatunki roztoczy jak np. Amblyseius swirskii, biedronka Delphastus catalinae, błonkówki, np. dobrotnica szklarniowa czy osiec mączlikowy. Gatunki te są dostępne jako biologiczne preparaty, często oferujące mieszankę różnych gatunków drapieżników, aby zwiększyć efektywność walki ze szkodnikami. Aby skorzystać z tej metody, konieczne jest stworzenie odpowiednich warunków, tzn. organizmy te muszą mieć zapewnioną odpowiednią temperaturę i wilgotność, jak również dostęp do szkodników jako źródła pokarmu. Należy także pamiętać, by nie stosować równocześnie chemicznych środków ochrony roślin ani tablic lepowych, które mogą zabić te pożyteczne mikroorganizmy lub przyczynić się do ich migracji z obszaru upraw. Przy odpowiednim zarządzaniu, naturalni drapieżcy mogą skutecznie kontrolować populację mączlików, zmniejszając potrzebę użycia pestycydów.

Stosowanie środków ochrony roślin na mączliki*

Istnieje wiele zarejestrowanych środków owadobójczych, które skutecznie zwalczają szkodniki, jakimi są mączliki. Wśród nich można wymienić zarówno preparaty pochodzenia naturalnego, jak i te zawierające czynne substancje chemiczne. 

• Movento 100 SC – to innowacyjny środek zawierający substancję czynną spirotetramat. Jest to skuteczny oprysk do walki z mączlikami oraz innymi gatunkami ssącymi i gryzącymi, takimi jak mszyce czy tarczniki. Działa systemicznie wnikając do rośliny i rozprzestrzeniając się po całym jej organizmie przez ksylem i floem, co umożliwia ochronę zarówno istniejących, jak i nowo rozwijających się liści. Stosowany głównie na plantacjach warzyw i w uprawach sadowniczych, oprysk należy wykonać maksymalnie dwa razy w sezonie z odstępem minimum tydzień do dwóch tygodni między zabiegami. Dawka nie powinna przekraczać 0,75 l/ha na aplikację. Należy przestrzegać instrukcji producenta, aby zapewnić efektywność i bezpieczeństwo użytkowania.
• Teppeki 50 WG – zawiera substancję czynną flonikamid. Jest to preparat do zwalczania mączlików oraz mszyc na plantacjach kapusty. Ma działanie systemiczne i translaminarne, dzięki czemu jest w stanie chronić rośliny poprzez przemieszczanie się z górnej na dolną stronę liścia, zapewniając ochronę przez około 3 tygodnie. Etykieta zaleca jego stosowanie maksymalnie dwa razy w sezonie z przerwą 2–3 tygodnie, w dawce 0,14 kg/ha. Teppeki działa również kontaktowo i żołądkowo, szybko zatrzymując żerowanie pasożytów, które następnie umierają w ciągu kilku dni.
• Benevia 100 OD (cyjanotraniliprol) – jest to preparat w formie koncentratu olejowej zawiesiny, który działa zarówno poprzez kontakt bezpośredni, jak i po spożyciu przez insekta (działanie żołądkowe). Charakteryzuje się on działaniem wgłębnym, co oznacza, że środek wnika w tkanki roślinne, oraz działaniem translaminarnym, dzięki czemu substancja aktywna może przenikać z jednej strony liścia na drugą. Ma rejestrację w uprawie roślin warzywnych i rolniczych, w tym truskawek przeciwko szerokiej gamie szkodników. Efekty w postaci paraliżu są zauważalne już po kilku godzinach od aplikacji. Pełne działanie, czyli zamieranie, następuje zwykle między 3 a 6 dni po zabiegu. Jedną z kluczowych zalet Benevii jest jego bezpieczeństwo dla owadów pożytecznych. 
• Limocide – to środek o szerokim zastosowaniu w rolnictwie i ogrodnictwie, zarówno konwencjonalnym, jak i ekologicznym. Zawiera naturalny składnik – olejek pomarańczowy. Mechanizm działania środka polega na wysuszaniu miękkich ciał owadów, co prowadzi do ich unieruchomienia i śmierci, zapewniając szybką efektywność i minimalizację szkód w uprawach. Preparat posiada także dodatkowe działanie grzybobójcze, efektywne przeciwko mączniakom poprzez wysuszanie ścian komórkowych grzybni i zarodników. Zgodnie z etykietą Limocide może być stosowany do 6 razy w sezonie, z tygodniowymi odstępami między zabiegami.
• Emulpar 940 EC, Emulpar Spray – ekologiczne preparaty na bazie oleju rydzowego, które nie wymagają stosowania okresów karencji i są bezpieczne dla pszczół. Są to produkty nietoksyczne i łatwe do biodegradacji. Działają mechanicznie przez oblepienie szkodliwych owadów, uniemożliwiając im oddychanie i ruch, wskutek czego zahamowane zostają ich procesy życiowe. Jeżeli chodzi o eliminowanie dorosłych osobników mączlika, nie jest to rozwiązanie długotrwałe, gdyż nowo nalatujące kolonie muszek niestety nie będą zabijane. Tylko wówczas gdy ciecz zostanie naniesiona na dorosłe mączliki, możemy je unicestwić.
• NeemAzal - T/S – to organiczny insektycyd z ekstraktem drzewa neem – azadyrachtyną A, który wnikając w tkanki roślin, chroni je od wewnątrz i działa po spożyciu przez insekty. Działa przeciwko owadom ssącym i gryzącym, takim jak mączliki, jednocześnie to skuteczny preparat na mszyce, gąsienice, chrząszcze i miodówki. Ma krótki okres karencji, np. 3 dni dla kapusty i ogórka, co pozwala na szybkie zbieranie plonów po aplikacji.

Mączlik – zapobieganie

1. Niszczenie chwastów – zarówno na plantacji, jak i w jej otoczeniu, które mogą być siedliskiem dla mączlików.
2. Lustracja plantacji – regularne sprawdzanie stanu roślin, w tym dolnych stron liści, w celu wczesnego wykrycia zagrożenia.
3. Używanie żółtych tablic lepowych – są sprawdzonym sposobem do monitorowania i częściowo kontrolowania populacji mączlików.
4. Regularna obserwacja roślin – w poszukiwaniu dorosłych osobników, stadiów larwalnych i jaj mączlików.
5. Wczesne rozpoczynanie ochrony chemicznej – zaraz po wykryciu szkodnika, zgodnie z zaleceniami na etykietach poszczególnych preparatów.
6. Rotowanie środków ochrony roślin – aby zapobiec rozwijaniu się odporności u szkodników.

Dodatkowo w ramach zapobiegania można stosować metody biologiczne, takie jak wprowadzanie naturalnych wrogów mączlików (np. drapieżnych owadów) oraz utrzymywanie zdrowego i zrównoważonego ekosystemu, który sprzyja obecności naturalnych drapieżników tych szkodników.

* Środki ochrony roślin zarejestrowane w roku 2023.