Najczęstsze choroby truskawek

Plantatorzy truskawek stają przed wieloma wyzwaniami związanymi z uprawą tego owocu. Największe zagrożenie stanowią choroby grzybowe, wirusowe i  bakteryjne, które są podstępne i trudne do zwalczenia, jeśli zostaną zlekceważone. Choć lista ich nie jest bardzo długa, ich szybkie rozpoznanie i właściwe zwalczanie ma kluczowe znaczenie dla ochrony oraz zdrowotności plantacji. Wystarczy kilka dni sprzyjającej pogody, aby się rozwinęły. Choroby mogą zagrozić całej uprawie.

Z tego artykułu dowiecie się, jakie są najczęstsze grzybowe choroby truskawek, jak je rozpoznać i zwalczać.

W środowisku uprawy truskawki zawsze znajdują się organizmy, dla których jest ona żywicielem. Najpowszechniej występującymi są grzyby, dlatego, to im poświęcimy uwagę. Nadmierna wilgoć, mechaniczne uszkodzenie owoców, nieodpowiednia gleba czy zabiegi i do tego niekorzystne warunki pogodowe - to ma wpływ na pojawienie się chorób grzybowych. 

1. Najczęstsze choroby grzybowe truskawek.

• Szara pleśń w truskawkach

• Mączniak prawdziwy truskawki

• Antraknoza truskawki

• Czerwona i biała plamistość liści

• Fytoftoroza truskawki

• Zgnilizna skórzasta owoców

• Wertycylioza truskawki

2. Jak chronić truskawki przed chorobami?

 

1. Najczęstsze choroby grzybowe truskawek

Choroby grzybowe od dawna są obecne są na plantacjach i wystarczy kilka dni sprzyjającej pogody, żeby rozwinęły się na tyle, by zagrozić całej uprawie. Z jednej strony mamy grzyby atakujące części nadziemne roślin, a z drugiej te, które podstępnie niszczą system korzeniowy i koronę, przez co trudniej je dostrzec gołym okiem.
Taka różnorodność patogenów sprawia, że walka z nimi nie jest łatwa. Sytuację dodatkowo komplikuje fakt, że wiele z tych grzybów potrafi wytwarzać odporność na środki ochrony roślin, które do tej pory skutecznie je zwalczały.  Nie ułatwia też życia plantatorom stale malejąca liczba dopuszczonych do stosowania substancji aktywnych – ograniczana przez przepisy unijne i krajowe. W efekcie rolnicy muszą szukać nowych, skuteczniejszych sposobów na walkę z chorobami.
W tym artykule przedstawiamy najczęstsze choroby truskawki.

• Szara pleśń w truskawkach

Szara pleśń, wywoływana przez grzyb Botrytis cinerea, to najgroźniejsza i najczęściej występująca choroba grzybowa truskawek. Rozwojowi choroby sprzyja wysoka wilgotność powietrza, przy czym wpływ temperatury uwidacznia się jedynie w tempie rozwoju infekcji – jest ono szybsze podczas wysokich temperatur. Szczególnie groźne jest porażenie w okresie kwitnienia i dojrzewania owoców. 

Boskalid i piraklostrobina to substancje czynne należące do grupy fungicydów i stosuje się je w ochronie truskawek przed chorobami grzybowymi. Ich połączenie jest obecne w preparatach takich jak np. Signum 33 WG czy Boskal i wykazuje szerokie spektrum działania. Preparaty te są skuteczne właśnie m.in. przeciwko szarej pleśni. 

Objawy widoczne są na nadziemnych częściach rośliny, szczególnie na owocach i kwiatach w różnych fazach rozwoju. Rzadziej pojawia się infekcja liści i pędów.

Cyprodynil i fludioksonil to także substancje czynne stosowane w ochronie roślin przed chorobami grzybowymi — szczególnie w zwalczaniu szarej pleśni w truskawkach. Są one dostępne w formie mieszaniny w preparatach takich jak Switch 62,5 WG czy Cypros 62,5 WG, które są  zarejestrowane i polecane do ochrony truskawek (zarówno w uprawie polowej, jak i pod osłonami).

Kwiaty

• Porażone kwiaty i pąki posiadają brunatne plamki, ciemnieją, a nawet zamierają
• Grzyb z kwiatów często przerasta na szypułki, prowadząc do zamierania całych kwiatostanów
• Objawy na kwiatach na ogół nie są widoczne, tym bardziej więc istotna staje się profilaktyka
• Infekcje przez kwiaty są tym groźniejsze, że prowadzą do definitywnego zniszczenia owoców, a więc i spadków przychodów plantatora

Owoce

• Na zainfekowanych szarą pleśnią owocach widoczne są rozległe brunatne plamy gnilne, na których przy dużej wilgotności powietrza rozwija się puszysta szaro – biała grzybnia oraz charakterystyczny szary pylisty nalot z trzonków i zarodników konidialnych, które inicjują kolejne infekcje i rozwój choroby na plantacjach
• Owoce gniją jeszcze przed osiągnięciem dojrzałości
• Jeśli szara pleśń porazi niedojrzałe, zielone owoce, najczęściej ulegają one zdeformowaniu, brunatnieją i często całkowicie zasychają. Jest to także częsty objaw w infekcji przez kwiaty
• W późniejszych fazach szarej pleśni na powierzchni zainfekowanych organów oraz wewnątrz zniszczonych tkanek powstają drobne, czarne, twarde formy przetrwalnikowe grzyba – sklerocja
• Kontakt zainfekowanych owoców z innymi częściami rośliny powoduje szybkie rozprzestrzenianie się patogenu

Mikrobiologicznym środkiem grzybobójczym stosowanym dolistnie, oferującym szerokie spektrum działania przeciwko chorobom grzybowym roślin, skuteczny w ochronie drzew owocowych, sadów, jagodników, warzyw oraz winorośli przed takimi chorobami jak mączniak prawdziwy czy szara pleśń jest Taegro 

Więcej o tej chorobie i walce z nią piszemy w artykule "Szara pleśń truskawki".

• Mączniak prawdziwy truskawki

Grzyb Podosphaerea macularis powszechnie występujący w środowisku jest groźnym patogenem na plantacjach truskawki. Najsilniej poraża części zielone roślin, liście i zielone zawiązki owoców, a niezwalczany lub zwalczany niewłaściwie poraża również owoce. Grzyb występuje na plantacjach w polu oraz (a nawet częściej) w uprawach pod osłonami.  Jest to patogen wybitnie termofilny – w niskich temperaturach infekcja powodowana przez mączniaka należy do rzadkich. Jednak wystarczy kilkudniowy okres upalnej pogody z chłodnymi nocami i stosunkowo słabymi wiatrami, aby na plantacji widoczna była aktywność tego grzyba.
Skuteczną substancją czynną stosowaną w ochronie truskawek przeciwko mączniakowi prawdziwemu jest trifloksystrobina, wśród preparatów można wymienić Zato 50 WG czy Luna Sensation 500 SC.

Mączniak nie tylko ogranicza plon, ale też obniża jakość owoców. Grzyb atakuje wszystkie nadziemne części rośliny, jednak najczęściej można go zauważyć na liściach oraz młodych zawiązkach owoców, gdzie tworzy charakterystyczny biały, mączysty nalot. Największe szkody mączniak wyrządza na liściach, bo to właśnie tam rozwija się najchętniej. Ogranicza ich zdolność do fotosyntezy, zabierając roślinie energię niezbędną do wzrostu i plonowania. W skrajnych przypadkach liście zamierają, a osłabione rośliny mają mniej siły na rozwój owoców. Przekłada się to na mniejsze, mniej smaczne i gorzej przechowujące się truskawki.
Stymulatorem odporności roślin na patogeny pochodzenia grzybowego poprawiający skuteczność zabiegów grzybobójczych jest m.in. Nutivax zawierający laminarynę. 

 

Sytuacja staje się jeszcze poważniejsza w uprawach pod osłonami – tam mączniak potrafi zaatakować nawet same owoce, sprawiając, że stają się całkowicie nieprzydatne do handlu. W polu pierwsze oznaki choroby pojawiają się zazwyczaj w drugiej połowie maja.

Liście

• Na dolnej stronie liści występuje biały, mączysty nalot zarodników konidialnych oraz biała tkanka grzybni – od których choroba wzięła swą nazwę, a także pojawiają się charakterystyczne fioletowo-różowe lub czerwono-brunatne przebarwienia
• Na plantacjach polowych pierwsze objawy porażenia mączniakiem można obserwować na spodniej stronie blaszki liściowej już w drugiej połowie maja
• Mączysty nalot na liściach wyraźniejszy jest na dolnej stronie blaszki liściowej, jednak w warunkach szklarniowych występuje na obydwu stronach blaszki liściowej
• Silnie porażone liście, przebarwione i pokryte charakterystycznym nalotem, bywają łódeczkowato wygięte czy też „złożone” w górę wzdłuż nerwu głównego

Kwiaty, pąki

• Na kwiatach objawy choroby można zaobserwować w postaci delikatnego nalotu na płatkach i działkach kielicha
• Silnie porażone kwiaty obumierają

Owoce

• Zawiązki owoców stają się drobniejsze, zdeformowane i słabo się wybarwiają, a czasem brunatnieją i zasychają
• Nalot na owocach jest delikatny i szarobiały i wyraźnie różni się od ciemnoszarego puszystego nalotu szarej pleśni
• Nalot z owoców można zetrzeć
• Pod mączystym nalotem na owocach nie pojawia się zgnilizna

Więcej o tej chorobie i walce z nią piszemy w artykule "Mączniak prawdziwy truskawki - objawy i zwalczanie".

• Antraknoza truskawki

Antraknoza wywoływana jest przez grzyby polifagiczne z rodzaju Colletotrichum, które występują powszechnie na wielu gatunkach roślin uprawnych oraz dziko rosnących, m.in. na chwastach. Grzyb C. acutatum jest jednym z najgroźniejszych patogenów na plantacjach truskawki, źródłem infekcji zarówno w uprawie polowej, jak i pod osłonami. Rozwojowi antraknozy sprzyjają wysoka temperatura i wysoka wilgotność powietrza spowodowana przez opady deszczu. Patogen zimuje na zakażonych roślinach i resztkach roślin, takich jak martwe liście i zmumifikowane owoce. 

Lista substancji czynnych, które skutecznie zwalczają antraknozę truskawki też jest spora. Warto tu wymienić m.in. fludioksonil i takie produkty jak: Botrefin czy Goexe 50 WG. 

Pierwsze objawy choroby można zaobserwować na ogonkach liściowych, szypułkach kwiatowych i rozłogach. Powstają na nich lekko zapadnięte plamy gnilne o wydłużonym kształcie. Mają szare zabarwienie o brunatnym odcieniu. Prowadzą do więdnięcia i obumierania pędów, a nawet całych roślin. Grzyb C. acutatum infekuje zarówno łodygi, liście, jak i koronę truskawki, jednak najgroźniejsze są infekcje owoców.

Liście

Na liściach antraknoza objawia się drobnymi ciemnobrązowymi okrągłymi plamami z charakterystycznymi ciemnymi obwódkami wokół. Zdrowa tkanka liścia jest w widoczny sposób odcięta od tkanki chorej. Silnie porażone liście zamierają.

Kwiaty, pąki

Porażone kwiaty i pąki kwiatowe ciemnieją, zasychają i również zamierają.

Korona

Objawy zainfekowanej korony to więdnięcie liści, a na przekroju podłużnym korony widoczne brązowe plamy od czerwonobrązowej do ciemnobrązowej oraz nekrozy różnej wielkości i zdeformowanej powierzchni.
Tkanka wewnętrzna jest twarda. Infekcja korony może powodować zgniliznę korony, co z kolei prowadzi do więdnięcia i zamierania całej rośliny.

 Antraknoza może pojawić się na owocach na każdym etapie rozwoju. Rozwijające się zawiązki owoców brunatnieją i zasychają. Jeśli owoc zostanie zainfekowany podczas wzrostu, jego rozwój może zostać zahamowany, prowadząc do deformacji. Na zielonych owocach plamy są ciemniejsze, suche i zapadnięte. Na dojrzałych owocach początkowo pojawiają się jasnobrązowe wodniste plamy gnilne. Stopniowo stają się brązowe lub ciemnobrązowe, okrągłe i lekko zapadnięte. Wysoka wilgotność powoduje na powierzchni plam rozwój pomarańczowo zabarwionych skupisk zarodników konidialnych, które prowadzą do kolejnych infekcji.

 

Więcej o tej chorobie i walce z nią piszemy w artykule "Antraknoza truskawki".

• Czerwona i biała plamistość liści

Czerwona plamistość liści truskawki, to niepozorna, ale groźna choroba wywoływana przez grzyba Diplocarpon earlianum, który potrafi  zaatakować truskawki już wczesną wiosną. Czasem plantatorzy mylą ją z naturalnym starzeniem się liści, bo pierwsze objawy nie wydają się szczególnie alarmujące. Jak ją rozpoznać? Najczęściej pierwsze symptomy to niewielkie, czerwono-purpurowe plamki pojawiające się na starszych liściach. Z czasem plamy powiększają się, stają się bardziej wyraźne, a ich środek zaczyna się rozjaśniać, tworząc charakterystyczny obraz jakby "oka". W miarę rozwoju choroby, liście żółkną, zasychają i przedwcześnie opadają, zostawiając roślinę bez naturalnej ochrony. Jednym z produktów, który używany jest do walki z tą chorobą, to Scorpion 325 SC, który działa wgłębnie i układowo. 

Atak czerwonej plamistości zaczyna się wcześnie, a szkody stają się widoczne dopiero, gdy jest już naprawdę źle. Roślina traci liście, a to natychmiast przekłada się na słabszy wzrost, mniejsze owoce i gorsze przygotowanie do zimy. Warto pamiętać, że chorobie sprzyjają wilgotne lata, deszczowe dni i gęsto sadzone rośliny, gdzie powietrze nie ma jak swobodnie krążyć. Dobrą praktyką jest systematyczne przeglądanie plantacji – najlepiej od maja – i reagowanie już na pierwsze plamki. Im szybciej zadziałamy, tym większa szansa, że czerwona plamistość nie rozgości się na dobre.

 

Biała plamistość liści, czyli choroba wywoływana przez grzyba Mycosphaerella fragariae, podobnie, jak w przypadku czerwonej plamistości, łatwo jest przeoczyć. Na liściach, głównie starszych, zaczynają pojawiać się małe, okrągłe plamki z białym środkiem i purpurową obwódką. Z czasem plamy mogą się powiększać, zlewać i prowadzić do żółknięcia oraz zasychania liści. Charakterystyczne jest to, że w przeciwieństwie do czerwonej plamistości, środek plamy staje się niemal przejrzysty lub biały, przypominając drobne wypalenia.

Choroba rozwija się najintensywniej od wiosny aż do późnego lata, ale swoje apogeum osiąga w ciepłych, wilgotnych okresach – od czerwca do sierpnia. To właśnie wtedy rośliny są najbardziej narażone, szczególnie na gęsto posadzonych i przewilgoconych plantacjach. Grzyb zimuje na porażonych liściach, więc źródło problemu może być obecne na plantacji już od wczesnej wiosny.

• Fytoftoroza truskawki

Fytoftoroza truskawki, wywoływana przez grzyba Phytophthora cactorum także jest jednym z najgroźniejszych wrogów plantacji, bo atakuje od dołu, czyli system korzeniowy i koronę rośliny. Co gorsze – często długo nie daje o sobie znać, a pierwsze symptomy zauważamy dopiero, gdy rośliny zaczynają masowo więdnąć. Jest to choroba zgorzelowa, która atakuje szyjkę korzeniową, koronę i korzenie truskawki. Patogen przenosi się głównie przez wodę, dlatego szczególnie groźna jest na plantacjach położonych na ciężkich, słabo przepuszczalnych, wilgotnych glebach oraz wszędzie tam, gdzie zdarzają się zastoiny wodne. 
Choroba rozwija się wewnątrz rośliny. Rośliny zaczynają więdnąć, żółknąć, mają zahamowany wzrost, a ich liście stają się matowe i zaczynają się zwijać. Gdy wyciągniemy roślinę z ziemi, zobaczymy brunatne, mokre, gnijące przebarwienia w obrębie szyjki korzeniowej i korony. Korzenie są ciemnobrązowe, słabe, często prawie całkowicie zniszczone.

 

Klasycznym objawem jest stopniowe zamieranie całych roślin – zaczynające się od pojedynczych sztuk, a kończące na całych płatach plantacji. Rośliny pozornie wyglądają, jakby brakowało im wody, ale podlewanie nic nie daje – bo problem leży w uszkodzonym systemie korzeniowym. Największe zagrożenie pojawia się w okresach wilgotnych i ciepłych, szczególnie wiosną i latem po intensywnych opadach lub przy niewłaściwym nawadnianiu. Ryzyko wzrasta także na plantacjach wieloletnich, gdzie patogen ma czas się rozwijać i gromadzić w glebie. 

• Zgnilizna skórzasta owoców

Ta choroba, o której mówi się mniej niż o szarej pleśni może być powodem sporych strat, zwłaszcza podczas przechowywania i transportu owoców. Za rozwój tej choroby odpowiada grzyb Rhizopus stolonifer, powszechnie występujący w środowisku, głównie na rozkładających się resztkach roślinnych. Jest to patogen typowo saprofityczny, który atakuje głównie owoce już uszkodzone mechanicznie lub osłabione przez inne czynniki.. Gnicie owoców rozpoczyna się od mechanicznych uszkodzeń, a owoce stają się wodniste, miękkie, z delikatnym, szarobiałym nalotem grzybni, który łatwo zetrzeć.
Choroba rozwija się tam, gdzie panuje wysoka wilgotność i temperatura. Zarodniki grzyba unoszą się w powietrzu i bardzo łatwo osiadają na owocach. Jednak w odróżnieniu od szarej pleśni, zgnilizna skórzasta nie atakuje zdrowych, nieuszkodzonych owoców. Wystarczy jednak lekkie uszkodzenie mechaniczne – zadrapanie, pęknięcie, obtłuczenie –  grzyb błyskawicznie wnika do wnętrza i rozpoczyna się proces gnicia.

Pierwsze objawy pojawiają się zwykle wokół miejsca uszkodzenia. Owoce stają się miękkie, wodniste, zaczynają się zapadać i wydzielają charakterystyczny, nieprzyjemny zapach fermentacji. Na powierzchni owocu pojawia się delikatny, szarobiały, cienki nalot grzybni, który można łatwo zetrzeć palcem. To ważna różnica w porównaniu do szarej pleśni – nalot Rhizopus nie jest pylący i nie rozprzestrzenia się tak agresywnie na całej powierzchni.

Zgnilizna skórzasta najczęściej rozwija się po zbiorze, szczególnie gdy owoce są źle przechowywane, w zbyt wysokiej temperaturze, przy słabej wentylacji lub dużej wilgotności. Kluczową rolę odgrywa ostrożny zbiór, unikanie uszkodzeń oraz szybkie schłodzenie owoców po zbiorze.

Choroby równie groźne to zgnilizna korony truskawki, czarna zgnilizna korzeni czy wertycylioza, która potrafi siać spustoszenie na plantacjach, zwłaszcza tych długo użytkowanych i prowadzonych na cięższych, słabo przepuszczalnych glebach. Wywoływana przez grzyby z rodzaju Verticillium, najczęściej Verticillium dahliae, należy do tzw. chorób naczyniowych, co oznacza, że atakuje roślinę od środka – przez system przewodzący wodę i składniki pokarmowe.

Jest to choroba glebowa, która przenika do rośliny przez korzenie i zatyka naczynia przewodzące, uniemożliwiając prawidłowy transport wody i składników odżywczych. Efektem jest stopniowe więdnięcie i zamieranie rośliny. Wertycylioza potrafi przetrwać w glebie przez wiele lat w postaci przetrwalników (mikrosklerocja), co czyni ją wyjątkowo trudnym przeciwnikiem w uprawie truskawki. Choroba rozwija się zazwyczaj placowo – najpierw atakując pojedyncze rośliny, by potem rozprzestrzenić się na sąsiednie. Główne jej objawy, to więdnięcie i żółknięcie liści, zaczynające się od najstarszych, dolnych liści. Liście stopniowo brązowieją i zasychają, często pozostając przez długi czas na roślinie. To choroba wyjątkowo trudna do zwalczenia. Gdy roślina zostanie porażona, nie ma możliwości jej uratowania – nie pomogą żadne fungicydy. Największym problemem jest jednak to, że mikrosklerocja mogą przetrwać w glebie przez nawet 10–15 lat dlatego tak ważne jest stosowanie profilaktyki, zmianowania i sadzenie truskawek na zdrowych, niezainfekowanych stanowiskach.

2. Jak ochronić truskawki przed chorobami?

Na suchym liściu czy owocu kiełkuje mało zarodników grzyba, za to na mokrym KAŻDY! Wynika z tego pierwsza zasada profilaktyki i skuteczności zwalczania chorób truskawek, która polega na zarządzaniu wilgotnością w uprawie.

Uprawa truskawki w otwartym polu

W uprawie w otwartym polu trudno o uniwersalne zarządzanie wilgotnością plantacji. Mamy kilka podpowiedzi, jak rozwiązać tę kwestię.

• ograniczanie zachwaszczenia
• prawidłowe manipulowanie okryciem
• unikanie pozostawiania roślin mokrych pod okryciem (np. po zabiegach)
• stwarzanie niekorzystnych warunków do kiełkowania zarodników i rozrostu strzępek

 Uprawa truskawki pod osłonami

• prawidłowe wietrzenie

• przednocne uruchomienie ogrzewania przy otwartych wietrznikach lub szczytach

• unikanie zabiegów z pozostawieniem roślin mokrych na noc

Z roku na rok zmniejsza się liczba dopuszczonych do stosowania substancji aktywnych zwalczających grzyby. Tym samym zmuszeni jesteśmy do zastosowania innych metod wspomagających skuteczne ograniczanie strat plonów powodowanych przez te patogeny. Jakie działania możemy podjąć?

• ochrona truskawek przed chorobami pochodzenia glebowego (Verticillium, Pythium, Fusarium, Phytophtora)

• ochrona truskawek przed chorobami liści i owoców

Więcej przeczytasz w artykule "Jak chronić truskawki przed chorobami grzybowymi?"
 

Zdjęcia wykorzystane w artykule są autorstwa Alberta Zwierzyńskiego