W ochronie jabłoni nie chodzi tylko o to „co zwalczać”, ale kiedy i dlaczego choroby oraz szkodniki się pojawiają. To właśnie znajomość warunków sprzyjających rozwojowi patogenów i owadów pozwala skutecznie chronić sad. Choroby jabłoni można podzielić na grzybowe, bakteryjne i wirusowe. Parch i mączniak atakują niemal co roku, rak i zaraza ogniowa rozwijają się w sprzyjających warunkach, a choroby wirusowe – choć rzadsze – są nieuleczalne. Do tego dochodzą szkodniki, które masowo pojawiają się w cieple i suszy, szczególnie gdy drzewa są osłabione.

Z tego artykułu dowiesz się, jak rozpoznać najczęstsze choroby i szkodniki jabłoni, co sprzyja ich rozwojowi oraz jak skutecznie chronić sad przed stratami.

1. Choroby jabłoni – objawy i sposoby zwalczania

1.1. Choroby grzybowe – jak rozpoznać i zapobiegać?

Parch jabłoni – najczęstsza i najgroźniejsza choroba liści i owoców

Mączniak jabłoni – biały nalot na liściach i kwiatach

Brunatna zgnilizna – gnicie owoców na drzewie i w przechowalni

Zgorzel kory i drewna – rany, martwice i zamieranie pędów

1.2. Choroby bakteryjne

Rak bakteryjny – rany i wycieki na korze

Zaraza ogniowa – gwałtowne zamieranie kwiatów i pędów

1.3. Choroby wirusowe i fitoplazmatyczne

Mozaika jabłoni – przebarwienia liści i osłabienie wzrostu

Zamieranie pędów – deformacje i osłabienie drzewa

2. Szkodniki jabłoni – rozpoznawanie i zwalczanie

Mszyce – deformacje liści i osłabienie drzew

Bawełnica korówka – charakterystyczna biała wełnista wydzielina

Zwójki liściowe – zwinięte i uszkodzone liście

Inne groźne szkodniki jabłoni – przędziorki, owocówka jabłkóweczka

3. Ochrona i profilaktyka jabłoni

3.1. Metody agrotechniczne (cięcie, przewiewność, higiena sadu)

3.2. Metody biologiczne (pożyteczne owady, preparaty bio)

3.3. Metody chemiczne (fungicydy, insektycydy – kiedy i jak stosować)

3.4. Zintegrowana ochrona – jak połączyć wszystkie metody, aby ograniczyć choroby i szkodniki.

1. Choroby jabłoni – objawy i sposoby zwalczania

Choroby jabłoni to problem, z którym spotyka się każdy sadownik i ogrodnik. Samo zwalczanie chorób to za mało. Kluczowe jest ich wczesne rozpoznanie. Przy chorobach jabłoni warto kierować się kilkoma prostymi zasadami: obserwuj liście, sprawdzaj owoce, przyglądaj się korze i pędom. Ważna jest także pora roku i pogoda, kluczowe znaczenie ma także miejsce występowania zmian, które zaobserwowaliśmy. Choroby jabłoni można podzielić na grzybowe, bakteryjne i wirusowe. 

Choroby jabłoni można skutecznie ograniczać, ale wymaga to połączenia kilku metod. Samo opryskiwanie to trochę za mało. Więcej na ten temat przeczytasz w dalszej części artykułu. Kluczem nie jest samo „gaszenie pożarów”, lecz szybkie rozpoznanie objawów i działanie we właściwym momencie.  

W tym wpisie blogowym pokażemy, jak rozpoznać najważniejsze choroby jabłoni – po liściach, owocach i korze – oraz jak je skutecznie zwalczać: od prostych zabiegów higienicznych i cięcia, przez metody biologiczne, po precyzyjnie dobrane opryski. 

1.1. Choroby grzybowe – jak rozpoznać i zapobiegać?

Choroby grzybowe jabłoni to najliczniejsza i najczęściej spotykana grupa chorób, do tego mają kilka cech, które je odróżniają od bakteryjnych czy wirusowych. Odpowiadają za większość strat w uprawie jabłoni. Warunki pogodowe mają kluczowe znaczenie – rozwijają się głównie przy wilgotnej i umiarkowanie ciepłej pogodzie, a objawy widoczne są na powierzchni rośliny – plamy na liściach, owoce z nalotem, zgnilizny, naloty grzybni. Można je skutecznie ograniczać opryskami fungicydowymi – w odróżnieniu od chorób wirusowych, które są nieuleczalne. Często zimują w opadłych liściach, porażonych owocach lub pędach i stamtąd przenoszą się na nowe przyrosty.

Parch jabłoni – najczęstsza i najgroźniejsza choroba liści i owoców

Głównym sprawcą parcha jest grzyb Venturia inaequalis, który zimuje w opadłych liściach, a optymalne warunki do jego rozwoju to duża wilgotność i określona temperatura. Choroba ta jest jedną z najgroźniejszych dla jabłoni w Polsce i może prowadzić do całkowitej utraty plonów oraz osłabienia samych drzew. 
Grzyb zimuje w opadłych liściach, a infekcje mogą wystąpić już wczesną wiosną, w zależności od temperatury i wilgotności. Kluczowe metody kontroli, to m.in. usuwanie opadłych liści, odpowiednie przycinanie drzew oraz stosowanie oprysków, zarówno domowych (np. z mocznika), jak i chemicznych (takich jak Syllit 65 WP czy Miedzian).
Generalnie znana jest lista odmian jabłoni, która jest bardziej odporna na parcha, takie jak: Florina, Freedom, Rajka, czy Sawa.

Parch jabłoni generuje dwupoziomowe szkody. Z jednej strony, prowadzi do bezpośredniej utraty plonu – w sadach bez odpowiedniej ochrony straty mogą sięgać 100%. Z drugiej strony, nawet umiarkowane porażenie owoców prowadzi do znacznego obniżenia ich jakości i wartości handlowej. Owoce z plamami i zniekształceniami nie nadają się do sprzedaży ani długotrwałego przechowywania.

Wczesne infekcje na zawiązkach owoców powodują ich deformację i przedwczesne opadanie. Infekcje na starszych owocach prowadzą do powstawania charakterystycznych, chropowatych plam, które pękają. Te pęknięcia nie tylko obniżają estetykę i wartość rynkową owoców, ale również stanowią idealne wrota dla innych patogenów, co może prowadzić do wtórnych infekcji, takich jak brunatna zgnilizna drzew ziarnkowych. Z tego względu, skuteczna ochrona przed parchem jest kluczowym elementem.

Początkowe objawy porażenia parchem są zwykle widoczne na liściach już w maju. Mają postać małych, oliwkowo-zielonych plamek, które z czasem ciemnieją, przyjmując kolor brązowy lub czarny. Plamy te mogą się rozrastać i zlewać, a przy silnym porażeniu, liście ulegają deformacji. W rezultacie silnie zainfekowane liście często przedwcześnie opadają. Na młodych, niezdrewniałych pędach, objawy parcha występują rzadziej, ale mogą pojawić się w postaci ciemnych, zgrubiałych plam.

Porażenie owoców jest bezpośrednim czynnikiem strat ekonomicznych. Wczesne infekcje na zawiązkach powodują powstawanie szorstkich, brązowych plam, które pękają i prowadzą do deformacji owocu. Silnie porażone zawiązki mogą przedwcześnie opadać, co bezpośrednio redukuje plon.

Zgodnie z zasadami integrowanej ochrony roślin, metody niechemiczne powinny być preferowane i stanowić podstawę każdej strategii. Kluczową rolę odgrywa tu higiena sadu, która ma na celu ograniczenie źródła infekcji. Usuwanie opadłych liści, zainfekowanych owoców oraz wycinanie porażonych gałęzi we wczesnym stadium choroby to fundamentalne działania prewencyjne.

Innym istotnym zabiegiem jest regularne cięcie prześwietlające korony drzew. Zapewnia to lepszą cyrkulację powietrza i szybsze wysychanie liści, co w znaczącym stopniu ogranicza warunki sprzyjające rozwojowi grzyba. Dbałość o odpowiednie warunki glebowe, w tym utrzymanie lekko kwaśnego pH oraz wzbogacanie gleby w materię organiczną, również wspiera ogólną kondycję drzewa i jego naturalną odporność.

Jedną z najbardziej efektywnych i zrównoważonych metod długoterminowego zwalczania parcha jest sadzenie wspomnianych odmian genetycznie odpornych.W uzupełnieniu do metod agrotechnicznych, można stosować również rozwiązania biologiczne i naturalne. Przykładem jest opryskiwanie drzew wyciągiem ze skrzypu polnego, co jest popularną, domową metodą prewencyjną. W skali profesjonalnej, dostępne są preparaty bakteryjne, takie jak Bactim Liście, które przyspieszają rozkład opadłych liści i tym samym ograniczają źródło infekcji pierwotnej. Innym przykładem jest stosowanie biostymulatorów, np. zawierających laminarnę, które wzmacniają naturalną odporność roślin, co przekłada się na zmniejszenie potrzeby użycia tradycyjnych fungicydów.

W uprawach towarowych fungicydy stanowią podstawową metodę zwalczania parcha. Ich działanie można podzielić na trzy główne kategorie:

Zapobiegawcze: Fungicydy kontaktowe, które działają na powierzchni rośliny, tworząc barierę dla kiełkujących zarodników. Muszą być stosowane przed infekcją.

Interwencyjne: Stosowane po wystąpieniu infekcji, hamują rozwój grzyba w tkankach rośliny.

Wyniszczające: Używane w momencie pojawienia się widocznych objawów, niszczą grzybnię i zarodniki.

Wybór odpowiedniego preparatu zależy od wielu czynników, w tym od fazy rozwoju choroby i warunków pogodowych. Na przykład, dodyna (np. Syllit® 65 WP) jest wyjątkowo skuteczna w niskich temperaturach (poniżej 10°C) i jest idealnym wyborem na wczesną wiosnę. Z kolei triazole (np. Revyona®, Difo) działają najlepiej w wyższej temperaturze, powyżej 12°C, i wykazują zarówno działanie zapobiegawcze, jak i interwencyjne.

Skuteczna ochrona przed parchem jabłoni wymaga kompleksowego planu, uwzględniającego fazy rozwojowe patogenu oraz warunki pogodowe.

Jesień i zima (październik - luty): Działania prewencyjne są kluczowe. Należy dokładnie wygrabiać i niszczyć opadłe liście. Zaleca się opryskiwanie drzew i powierzchni pod nimi 5% roztworem mocznika, co skutecznie eliminuje zimujące formy grzyba. W lutym i marcu można również wykonać opryski preparatami miedziowymi, aby zwalczyć zimujące formy patogenów, co jest szczególnie ważne w rejonach z dużą presją choroby.

Wczesna wiosna (marzec - kwiecień): To początek krytycznego okresu infekcji pierwotnych. Zaleca się rozpoczęcie oprysków preparatami zapobiegawczymi, takimi jak Syllit® 65 WP lub Miedzian® 50 WP, w fazie pękania pąków. Należy monitorować pogodę, a w przypadku wystąpienia warunków sprzyjających infekcji (deszcz, temperatura >5°C), zastosować oprysk interwencyjny. W kwietniu można kontynuować opryski, używając także wyciągów ze skrzypu polnego w ramach działań naturalnych.

Okres kwitnienia i wzrostu owoców (maj - czerwiec): Jest to czas intensywnego rozwoju drzew i największej podatności na infekcje. Kluczowe jest utrzymanie ciągłej ochrony, stosując preparaty o działaniu zapobiegawczym i interwencyjnym, takie jak Delan® 700 WG czy Revyona®. Ze względu na szybki przyrost masy liści i zawiązków, częstotliwość oprysków powinna być dostosowana do dynamiki wzrostu roślin i danych prognostycznych.

Okres letni (lipiec - sierpień): Należy kontynuować ochronę, szczególnie w latach o dużej wilgotności i opadach, aby zapobiegać infekcjom wtórnym i porażeniu owoców, które mogłyby rozwinąć się w trakcie przechowywania. Miedzian® Extra 350 SC jest jednym z preparatów rekomendowanych do stosowania w tym okresie.

Mączniak jabłoni – biały nalot na liściach i kwiatach

Mączniak jabłoni, wywoływany przez grzyb Podosphaera leucotricha, stanowi jedno z dwóch najpoważniejszych zagrożeń fitosanitarnych w uprawach jabłoniowych na całym świecie, ustępując w groźności jedynie parchowi jabłoni. Choroba ta jest powszechna i może występować we wszystkich rejonach uprawy jabłoni, zarówno w sadach towarowych, jak i w ogrodach przydomowych oraz szkółkach. Jej obecność ma bezpośredni i znaczący wpływ na kondycję drzew, obfitość plonów oraz jakość owoców.

Zwalczanie mączniaka jest dużym wyzwaniem dla sadowników ze względu na jego podstępny charakter i zdolność do szybkiego rozprzestrzeniania się, zwłaszcza w warunkach sprzyjającej aury. Konsekwencje porażenia, w tym osłabienie wigoru drzew i obniżenie ich mrozoodporności, prowadzą do istotnych strat ekonomicznych.

W przeciwieństwie do parcha jabłoni, który zimuje w opadłych liściach, mączniak jabłoni zimuje w postaci grzybni w pąkach, które zostały zainfekowane w poprzednim sezonie wegetacyjnym. Patogen poraża pąki w fazie, gdy nie są one jeszcze osłonięte stwardniałymi łuskami, zazwyczaj w wierzchołkowych partiach pędu, do 5. pąka od wierzchołka. Silnie porażone pąki często zamierają zimą, natomiast te słabiej zainfekowane mogą przetrwać, co stanowi główne źródło infekcji pierwotnych w kolejnym sezonie.

Wiosną, wraz z rozpoczęciem wegetacji, grzybnia w pąkach zaczyna aktywnie przerastać młode tkanki, które z nich wyrastają. W ten sposób rozwija się infekcja pierwotna. Z porażonych organów – głównie młodych liści i pędów – patogen wytwarza miliony zarodników konidialnych, które tworzą charakterystyczny biały, mączysty nalot. Te zarodniki są odpowiedzialne za rozprzestrzenianie się choroby i inicjowanie infekcji wtórnych, które mogą trwać przez cały sezon wegetacyjny, dopóki młoda, podatna tkanka jest dostępna na drzewie.

Mączniak rozwija się najlepiej w warunkach ciepłej i suchej aury. Do infekcji nie jest konieczne zwilżenie liści , a wystarczy wysoka wilgotność powietrza, przekraczająca 90%, oraz temperatura w przedziale 10-25°C. W rzeczywistości, wilgotność może być spowodowana jedynie wieczornymi i nocnymi spadkami temperatur, mgłami czy rosą.

W ramach integrowanej ochrony roślin (IPM), metody agrotechniczne stanowią pierwszą i najważniejszą linię obrony przed mączniakiem jabłoni. Kluczową praktyką jest zimowe cięcie sanitarne, polegające na usuwaniu porażonych pędów, na których patogen zimuje. Taki zabieg pozwala na znaczące zredukowanie źródła infekcji pierwotnej w kolejnym sezonie.

Dodatkowo, regularne cięcie prześwietlające korony drzew jest kluczowe dla zapewnienia odpowiedniej cyrkulacji powietrza.

Warto też tu wspomnieć o odmianach, które są odproniejsze na ten rodzaj choroby, w tym przypadku to będzie Ariwa.

Zwalczanie chemiczne mączniaka jest często nieuniknione, zwłaszcza w uprawie odmian wrażliwych. Stosowane w tym celu fungicydy można sklasyfikować ze względu na ich mechanizm działania:

Działanie zapobiegawcze: Fungicydy kontaktowe tworzą barierę na powierzchni rośliny, zapobiegając kiełkowaniu zarodników. Muszą być zastosowane przed infekcją. Przykładem są preparaty siarkowe (np. Siarkol, Thiovit Jet), które działają wysuszająco na grzybnię. Ich wadą jest łatwość zmywania przez deszcz oraz ryzyko fitotoksyczności w wysokich temperaturach.

Działanie interwencyjne: Fungicydy układowe i translaminarne wnikają do tkanek roślinnych, hamując rozwój grzyba po rozpoczęciu infekcji. Należą do nich triazole (np. Nimrod, Score, Bumper), które wykazują wysoką skuteczność nawet w niższych temperaturach (np. Nimrod już od 10°C).

Działanie wyniszczające: Stosowane po pojawieniu się pierwszych objawów, niszczą strzępki grzybni i zarodniki konidialne. Przykładem takiego środka jest Syllit 65 WP, który może być stosowany zarówno zapobiegawczo, jak i wyniszczająco.

Wiele preparatów stosowanych w ochronie przed parchem jabłoni wykazuje również działanie ograniczające mączniaka. Taka podwójna funkcjonalność, zwłaszcza w przypadku strobiluryn (np. Zato, Discus) i triazoli (np. Score), umożliwia racjonalizację programu oprysków i obniżenie kosztów, ponieważ mączniak jest zwalczany niejako "przy okazji" walki z parchem.

Niemniej jednak, należy zachować ostrożność. Intensywne i jednostronne stosowanie fungicydów z jednej grupy chemicznej może prowadzić do pojawienia się szczepów patogenu odpornych na dany środek.

Brunatna zgnilizna – gnicie owoców na drzewie i w przechowalni

Brunatna zgnilizna (monilioza) stanowi jedno z najbardziej znaczących zagrożeń w uprawie drzew ziarnkowych, a w szczególności jabłoni i gruszy. Choroba ta, wywoływana przez grzyby z rodzaju Monilinia, może skutkować poważnymi stratami ekonomicznymi, począwszy od całkowitej utraty plonu na drzewie, aż po gnicie owoców w trakcie przechowywania. Skutki te obejmują nie tylko bezpośrednie obniżenie jakości i ilości plonu, ale także utratę wartości handlowej owoców oraz osłabienie ogólnej kondycji drzew, co może prowadzić do zmniejszenia ich mrozoodporności.

Grzyb przeżywa zimę w postaci grzybni, która przerasta porażone owoce – tzw. „mumie” – które pozostają na drzewach lub opadły na ziemię. Dodatkowym, choć rzadszym, źródłem infekcji pierwotnej są porażone pędy, w których również zimuje patogen. Wiosną i latem, na tych zmumifikowanych owocach i martwych pędach, masowo tworzą się zarodniki konidialne. Ich rozprzestrzenianiu sprzyja wiatr i krople deszczu, co prowadzi do masowych zakażeń.

Infekcja owoców przez Monilinia fructigena następuje głównie przez uszkodzenia skórki, które stanowią swoistą „bramę wejścia” dla zarodników. W mniejszym stopniu patogen może wnikać do owoców przez naturalne otwory, takie jak przetchlinki. Choroba rozwija się niezwykle szybko, często „gniazdowo” – zakażony owoc szybko przenosi infekcję na sąsiednie, stykające się z nim owoce, co jest przyczyną szybkiego rozprzestrzeniania się choroby w całej koronie.

Warunki środowiskowe mają decydujący wpływ na tempo rozwoju brunatnej zgnilizny. Optymalna temperatura do rozwoju patogenu na owocach wynosi 20-25°C. Infekcje kwiatów są szczególnie intensywne przy temperaturach powyżej 15°C w połączeniu z wysoką wilgotnością, chłodnymi nocami oraz opadami deszczu. Ogólnie, wysoka wilgotność powietrza i deszczowa pogoda sprzyjają rozprzestrzenianiu się patogenu. To wyjaśnia, dlaczego intensywność występowania choroby wzrasta w latach o wilgotnym lecie lub po okresach silnych opadów.

Objawy brunatnej zgnilizny są wyraźne i łatwo rozpoznawalne na różnych częściach drzewa. Na kwiatach, pierwszym symptomem jest ich brunatnienie i zasychanie, przy czym porażone kwiaty nienaturalnie długo utrzymują się na drzewie. Na owocach, choroba manifestuje się początkowo w postaci brunatnych, wodnistych plam, które szybko się powiększają. Charakterystyczną cechą są beżowe, brodawkowate skupiska zarodników, które często układają się w koncentryczne kręgi. Owoce w miarę rozwoju choroby stają się gumowate, a następnie czernieją, twardnieją i wysychają, przybierając postać tzw. „mumii”. Na młodych pędach choroba objawia się ich zasychaniem, a na korze mogą pojawić się wycieki gumy.

Brunatna zgnilizna jest jedną z chorób przechowalniczych, które ujawniają się najwcześniej – często już w pierwszym miesiącu magazynowania. Objawy w przechowalni obejmują czernienie owoców oraz pojawianie się na ich powierzchni watowatej, białej grzybni.

Kluczowym zabiegiem jest jesienne i zimowe usuwanie zmumifikowanych owoców z drzew i spod nich. Owoce te stanowią główne źródło infekcji w kolejnym sezonie. Równie istotne jest regularne, sanitarne cięcie, polegające na usuwaniu porażonych pędów z odpowiednim zapasem zdrowej tkanki. Prawidłowo prowadzona korona, zapewniająca lepszą cyrkulację powietrza i szybsze wysychanie liści po deszczu, ogranicza rozwój wszystkich chorób grzybowych. Ważne jest także unikanie nadmiernego nawożenia azotem, które sprzyja bujnemu wzrostowi nowych, delikatnych pędów, bardziej podatnych na infekcje.

Stosowanie fungicydów jest niezbędnym elementem ochrony, gdy profilaktyka okaże się niewystarczająca. Fungicydy mogą działać w sposób zapobiegawczy (powierzchniowy), interwencyjny (leczniczy) lub wyniszczający.

1.2. Choroby bakteryjne

Choroby bakteryjne jabłoni są mniej liczne niż grzybowe, ale bardzo groźne, bo trudniej je zwalczać. Rozwijają się gwałtownie, powodują więdnięcia i rany z wyciekami, a ich zwalczanie opiera się głównie na profilaktyce i cięciu, bo nie ma skutecznych środków leczniczych. Bakterie wnikają przez miejsca po cięciu, gradobiciu czy uszkodzenia mrozowe, a szczególnie szybko namnażają się w temperaturach 18–28°C, przy dużej wilgotności powietrza. Całe kwiatostany czy pędy potrafią nagle zwiędnąć i zasychać, jakby były przypalone.

Choroby kory i drewna są poważnym problemem w uprawach jabłoni, a ich szkodliwość może prowadzić do obumierania pędów, gałęzi, a nawet całych drzew, szczególnie w młodych nasadzeniach.

Rak bakteryjny – rany i wycieki na korze

 

Zaraza ogniowa – gwałtowne zamieranie kwiatów i pędów

 

1.3. Choroby wirusowe i fitoplazmatyczne

Choroby wirusowe i fitoplazmatyczne jabłoni występują rzadziej niż grzybowe czy bakteryjne, ale mają kilka cech, które je wyraźnie odróżniają. Wyróżnia je to, że nie powodują nalotów ani ran, rozwijają się wolno, przenoszą się przez owady i materiał szkółkarski, a nie da się ich leczyć – można tylko zapobiegać i eliminować źródła infekcji. Tego typu choroby osłabiają jabłoń z roku na rok, nie niszczą jej nagle jak bakterie. Objawy głównie są zauważalne na liściach i wzroście drzewa, przebarwieniach (np. żółta mozaika, pierścienie, plamistość), na widocznej deformacji liści, karłowatości, zahamowaniu wzrostu całego drzewa czy stopniowym zamieraniu pędów.

Mozaika jabłoni – przebarwienia liści i osłabienie wzrostu

 

Zamieranie pędów – deformacje i osłabienie drzewa

 

2. Szkodniki jabłoni – rozpoznawanie i zwalczanie

Szkodniki jabłoni potrafią zniszczyć liście, pędy i owoce zanim zdążymy sięgnąć po pierwsze zbiory. Najczęściej pojawiają się wtedy, gdy pogoda sprzyja ich rozwojowi – ciepło i sucho to idealne warunki dla mszyc, zwójek czy przędziorków. Do tego dochodzi groźna owocówka jabłkóweczka, której larwy drążą korytarze w owocach, czyniąc je robaczywymi. Rozpoznanie szkodników jabłoni polega na regularnej obserwacji liści, pędów, kory i owoców. Każdy z nich zostawia inne, dość charakterystyczne ślady.

Mszyce – deformacje liści i osłabienie drzew

 

Bawełnica korówka – charakterystyczna biała wełnista wydzielina

 

Zwójki liściowe – zwinięte i uszkodzone liście

 

Inne groźne szkodniki jabłoni – przędziorki, owocówka jabłkóweczka

 

3. Ochrona i profilaktyka jabłoni

Niezwykle ważna jest również świadomość, że poszczególne choroby jabłoni mają odmienne wymagania środowiskowe. Parch rozwija się najlepiej w warunkach chłodnej i deszczowej pogody , mączniak woli ciepłe i suche warunki , natomiast brunatna zgnilizna potrzebuje ciepła w połączeniu z wysoką wilgotnością i opadami. W jednym sezonie wegetacyjnym warunki pogodowe mogą zmieniać się drastycznie. W konsekwencji, jeden, uniwersalny program oprysków nie będzie skuteczny. Wymagana jest elastyczność i ciągłe dostosowywanie strategii do bieżących warunków. 

3.1. Metody agrotechniczne (cięcie, przewiewność, higiena sadu)

3.2. Metody biologiczne (pożyteczne owady, preparaty bio)

3.3. Metody chemiczne (fungicydy, insektycydy – kiedy i jak stosować)

3.4. Zintegrowana ochrona – jak połączyć wszystkie metody, aby ograniczyć choroby i szkodniki.